Emoties worden op verschillende manieren geuit en geaccepteerd in verschillende culturen en dit kan variëren afhankelijk van factoren zoals religie, sociale klasse en opleidingsniveau. Cultuursensitieve positieve psychologie is een relatief nieuwe benadering die rekening houdt met culturele verschillen en hulpverleners en onderwijsprofessionals in staat stelt om meer gepaste interventies en behandelplannen te ontwikkelen voor hun cliënten en leerlingen. Blik op Hulp interviewde Dr. Tommy Hendriks over dit onderwerp, vooruitlopend op zijn bijdrage aan het jaarlijks congres over werken met migranten en vluchtelingen.
Emotieregulatie
Hulpverleners en leerkrachten moeten zich bewust zijn van de invloed van cultuur op emotieregulatie bij hun cliënten en leerlingen. Omdat de cultuur waarin men opgroeit of waarbinnen je woont, in sterke mate je gedachten, gevoelens en gedrag beïnvloedt.
Tommy Hendriks: “Dit betekent ook dat je rekening moeten houden met hoe emoties worden geuit, hoe ze worden geaccepteerd in verschillende culturen, en hoe dit kan variëren.”
Hoe mensen emotioneel omgaan met grote tegenslagen, en hoe ze deze tegenslagen verklaren blijkt in sterke mate bepaald door hun culturele en religieuze opvattingen. Tommy: “Een Aziatische man zal met het verlies van al zijn bezittingen na bijvoorbeeld een natuurramp, emotioneel hier anders mee omgaan dan bijvoorbeeld een Oekraïense vluchtelinge die door de oorlog alles heeft moeten achterlaten. Ook binnen culturen zelf zijn er grote verschillen. Een universitair geschoolde Iraniër uit de hogere sociale klasse van Teheran die om politieke redenen is gevlucht, zal anders omgaan met zijn of haar verlies dan een laagopgeleide vluchteling uit een dorp in het binnenland van Iran. Als hulpverlener moeten we ons op de eerste plaatst bewust zijn van de manieren waarop culturele waarden invloed hebben op de interpretatie en de behandeling van emotieregulatieproblemen, willen we streven naar een zo effectief mogelijke behandeling.”
Verbreding
De positieve psychologie is de wetenschappelijke studie van datgene waardoor mensen tot bloei komen. Het gaat over het versterken van de mentale gezondheid en het welzijn van individuen en groepen, in plaats van alleen te concentreren op de behandeling van stoornissen of problemen. “Positieve psychologie richt zich op onderwerpen zoals mentaal welbevinden, optimisme, persoonlijke kwaliteiten en het creëren van een positieve werk- of levensomgeving”, legt Tommy Hendriks uit.
“Centraal in de positieve psychologie staat het cultiveren van positieve emoties. Positieve emoties hebben een ander doel dan zogenaamde negatieve emoties. Binnen de positieve psychologie is een van de meeste invloedrijke theorieën de Broaden and Build Theory van Barbara Fredrickson. Deze theorie stelt dat positieve emoties, zoals blijdschap, vreugde en dankbaarheid, ons in staat stellen om ons te concentreren op een breder scala aan gedachten, gevoelens en ervaringen. Dat kan leiden tot een groter gevoel van verbondenheid met anderen, verhoogde creativiteit en een beter probleemoplossend vermogen. Door die verbreding van ons denk -en handelingspatroon kunnen we meer mentale en sociale hulpbronnen opbouwen. Dit in tegenstelling tot negatieve emoties, die de neiging hebben om ons te concentreren op een specifieke bedreiging of probleem en ons handelingspatroon perken. Denk hierbij aan de befaamde fight-flight-fright reactie van mensen als ze met negatieve emoties geconfronteerd worden.”
Rol van cultuur in positieve psychologie
Binnen de positieve psychologie zijn veel interventies ontwikkeld die het ervaren van positieve emoties kunnen stimuleren. Ook worden technieken vanuit de traditionele psychologie en andere stromingen geïntegreerd waardoor op een constructieve manier kan worden omgegaan met negatieve emoties.
Maar wat is dan de rol van cultuur? Tommy Hendriks: “Cultuur-sensitieve positieve psychologie is een nieuwe benadering die rekening houdt met culturele verschillen wanneer men het mentale welzijn wil versterken. Dit betekent dat hulpverleners en leerkrachten erkennen dat er geen universele definitie is van welzijn en dat verschillende culturen hun eigen unieke kijk hebben op welzijn en de manieren waarop welzijn bevorderd kan worden. Hierdoor kunnen ze een meer gepaste interventie of behandelingsplan ontwikkelen voor hun cliënten, waardoor de motivatie en betrokkenheid van deze cliënten om aan zichzelf te werken zal toenemen.”
Barrières
Wat het werken met cliënten met een migratiegeschiedenis zo moeilijk maakt? Er blijken volgens Tommy Hendriks niet één, maar meerdere obstakels te zijn. “Bij de behandeling van psychologische problematiek van mensen met een niet-westerse achtergrond zien we een aantal barrières. Allereerst vinden ze minder snel hun weg naar hulpverleners, omdat ze uit landen komen waarin dergelijk hulp niet werd aangeboden en men simpelweg niet weet dat ondersteuning beschikbaar is, en via welke kanalen men er mee in aanraking kan komen.
Daarnaast speelt gebrek in vertrouwen van overheidsinstellingen een rol, zeker bij mensen die gevlucht zijn uit landen met autoritaire regimes. Een ander praktisch aspect zijn taal -en communicatieproblemen, die mensen in de weg staan om dingen te bespreken. Lang niet altijd is een tolk beschikbaar en als er gewerkt wordt met een tolk, dan zorgt dat ook voor ruis in de communicatie omdat de persoon die met de hulpverlener praat, dit niet direct kan doen.”
Onvoorwaardelijke positieve waardering
Culturele insensitiviteiten van de behandelaar vormen een andere barrière waarom problemen niet duidelijk besproken kunnen worden met een behandelaar. Zulke culturele ongevoeligheden ontstaan vaak omdat behandelaren in onvoldoende mate bekend zijn met de manieren waarop er binnen de cultuur van de cliënten wordt omgegaan met mentale problematiek.
“In de meeste gevallen niet gaat om onwil van de behandelaar, maar simpelweg om gebrek aan bekendheid”, relativeert Tommy. “Dat is overigens helemaal begrijpelijk en in de praktijk ook moeilijk op te lossen omdat je als behandelaar mensen uit zoveel verschillende landen tegenkomt. Je hebt als zorgprofessional of als docent simpelweg geen tijd om je te verdiepen in al die verschillende culturen. Eerlijk gezegd hoeft dat ook niet per se. In mijn werk met vluchtelingen en de health professionals die met hen werken, maar ook in mijn werk met studenten, zie ik dat de meest succesvolle hulpverleners diegenen zijn die zich het concept van onvoorwaardelijke positieve waardering in acht nemen. Dat is een therapeutische houding die al in de jaren 50 van de vorige eeuw door Carl Rogers werd geïntroduceerd. Mensen willen gezien, gehoord en gesteund worden. En als je dat in een gesprek kunt doen, dan kom je al een heel eind. Uiteraard speelt de eigen opleiding en ervaring een rol, maar een hoge opleiding en veel werkervaring is geen garantie voor een goed contact. Het gaat in wezen om je eigen empathische vermogen en je emotionele intelligentie. Vanuit de positieve psychologie is de insteek juist om positieve emoties bij een cliënt of student te vergroten en een positieve relatie met hen te ontwikkelen. In sommige gevallen kan veel ervaring juist tegen je werken, als je in het verleden negatieve ervaringen met een bepaalde doelgroep hebt gehad.”
Op het jaarlijks congres over het werken met migranten en vluchtelingen, spreekt Tommy Hendriks gedurende een uur over dit onderwerp met de deelnemers. Ontvangers van onze gratis nieuwsbrief krijgen korting op deelname.
Tommy Hendriks is als onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Hij promoveerde op een proefschrift over de cross- en interculturele toepassingen van positieve psychologische interventies. Hij is gastdocent aan de Universiteit van Suriname. Daarnaast werkt hij voor GZA healthcare, een bedrijf dat verantwoordelijk is voor het welzijn van vluchtelingen die verblijven in alle asielzoekerscentra in Nederland.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.
