Prof. Dr. Elisa van Ee deed onderzoek naar onder meer de invloed van traumatische ervaringen van ouders op kinderen en gezinnen. Zij is gepromoveerd op een onderzoek naar de invloed van traumaklachten van vluchtelingenouders op de ontwikkeling van hun niet-getraumatiseerde jonge kinderen. Vooruitlopend op de bijdrage van Elisa aan het jaarlijkse congres ‘Psychotrauma bij kinderen en jong volwassenen’, interviewde Blik op Hulp haar over dit complexe thema.
Invloed van vlucht op gezin
Een groot deel van asielzoekers en vluchtelingen vertoont symptomen van een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Zij zijn hun thuisland ontvlucht, waar zij leefden onder levensbedreigende omstandigheden, en vaak blootgesteld werden aan armoede en (seksueel) geweld. Niet alleen in hun thuisland ontstaan trauma’s, ook onveilige reisomstandigheden en acculturatiestress in een gastland kunnen een gezin traumatiseren. Deze traumatische ervaringen hebben niet alleen invloed op de ouder zelf, maar ook op hun gezin.
Psychotrauma en hechting
Van Ee legt in haar werk uit hoe we naar de relatie tussen psychotrauma en hechting kunnen kijken: Voor een veilige hechting tussen ouder en kind is het cruciaal dat de ouder zowel sensitief als responsief is. Dat houdt in dat de ouder signalen van het kind snel oppikt, op de juiste manier interpreteert, en vervolgens accuraat hierop reageert. Uit onderzoek is gebleken dat het vermogen van ouders om sensitief en responsief naar hun kinderen te zijn, door een traumatische ervaring kan worden aangetast. Deze ouders kunnen, als gevolg van hun traumatisering, angstig of beangstigend gedrag laten zien. Hierdoor verliest het kind elke zekerheid: de ouder is niet langer een voorspelbare bron van veiligheid, maar juist een onvoorspelbare bron van bedreiging en wanorde. Het kind weet niet meer goed waar hij of zij aan toe is, en verliest het vertrouwen. Elisa van Ee: “Het kind moet dan leven met een onverenigbare paradox. Aan de ene kant zou de ouder de veilige haven moeten zijn, maar tegelijkertijd is de ouder ook de bron van angst. Dit kan een gedesorganiseerde hechtingsstijl veroorzaken, door angst voor de ouder”.
Chronisch gevoel van bedreiging
Niet alleen het angstige en beangstigende gedrag van ouders heeft invloed op de hechting met hun kind. Ook kan er sprake zijn van een zich voortzettende staat van angst bij getraumatiseerde ouders. Zij ervaren een chronisch gevoel van bedreiging. Hierdoor kan het reflectievermogen van hun gevoel en gedrag tegenover hun kinderen worden beïnvloed en kunnen zij zich mogelijk minder goed in het perspectief van het kind verplaatsen. Hierdoor zullen zij ook minder sensitief en responsief naar hun kinderen zijn.
Elisa licht toe: “Kinderen gebruiken hun ouders om in te schatten of een situatie veilig is. Als zij zien dat de ouder een situatie vertrouwt, zullen zij dat ook doen. Als de ouder door traumagerelateerde klachten beperkt wordt in het reguleren van zijn eigen stemming en arousal, kan dat de ontwikkeling van het zelfregulerend vermogen van het kind beperken. Dat verhoogt het risico op het later ontwikkelen van psychische problemen, zoals emotionele en gedragsproblemen, maar ook problemen in sociale relaties en dissociaties.”
Integreren in een nieuwe cultuur
Gezinnen die als vluchtelingen naar Nederland komen, moeten hun weg zien te vinden in een voor hen onbekend land, met een andere cultuur en een vreemde taal. “Wanneer gezinsleden last hebben van klachten ten gevolge van traumatische ervaringen, kan dit van invloed zijn op hoe zij landen in de Nederlandse samenleving”, vertelt van Ee. “We zien nogal eens, bij zowel ouders als kinderen, dat hun ervaringen en hun klachten hen mentaal in beslag nemen. Wanneer je concentratievermogen is verminderd, je vermoeid bent door nachtmerries en je je angstig voelt over je toekomst, dan heeft je brein minder ruimte om te leren. En dat kan integratie belemmeren. Maar soms zien we ook het tegenovergestelde, bijvoorbeeld kinderen die zo gedreven zijn om na hun traumatische ervaringen een goede toekomst op te bouwen – misschien ook wel ter compensatie naar hun ouders – dat ze binnen enkele jaren op het VWO zitten en alleen maar negens halen. Deze kinderen integreren mogelijk beter, maar je kunt nog steeds je vragen hebben bij hun welzijn”.
Behandeling van het hele gezin
Bij de behandeling van een psychotrauma bij een ouder, is het volgens van Ee belangrijk om niet alleen de ouder als individu te zien, maar het hele gezin. Als hulpverlener moet je je er bewust van zijn dat het trauma van de ouder hem of haar kan beperken in het ouderschap, en dat dit verregaande gevolgen voor het kind op latere leeftijd kan hebben. “Het is van belang dat de interactie tussen de ouder en het kind wordt hersteld, en dat de ouder weer leert sensitief en responsief op het kind te reageren.”
Empathie, openheid, moed
Tot slot benadrukt van Ee drie kernbegrippen in de omgang met getraumatiseerde gezinnen: “Ik ben ervan overtuigd dat we meer moeten vertrouwen op empathie, openheid en moed. Die drie zijn voor mij met elkaar verbonden”, legt van Ee uit. “Empathie om de ander als mens tegemoet te treden en een stukje van hun leed te kunnen en durven delen en verdragen. Openheid om de problematiek te durven begrijpen, niet vanuit onze kaders, maar vanuit hun kaders. Vanuit openheid blijven vragen, met empathie, om de betekenis van het probleem en hoe het gezin daarmee omgaat van binnenuit te begrijpen. En tenslotte ook moed, om vanuit openheid en empathie, de moeilijke dingen bespreekbaar te maken. Ook als dat pijn doet. Want door de pijn en de moeite bespreekbaar te maken creëer je ruimte voor het gezin om te helen en te groeien.”
Op het congres over psychotrauma bij kinderen en (jong)volwassenen zal Elisa van Ee een uur lang stilstaan bij dit thema.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.
