Blik op hulp

Eén van de belangrijkste risicofactoren voor jongeren om psychische klachten te ontwikkelen, is het hebben van een ouder met psychische problemen (KOPP) en/of verslavingsproblemen (KVO). Uit onderzoek blijkt dat kinderen van zulke ouders twee tot zelfs dertien keer meer kans hebben om zelf ook psychische- of verslavingsproblemen te ontwikkelen dan kinderen van ouders zonder problemen. Uit zowel onderzoek als de praktijk blijkt dat jongeren met de kenmerken van een licht verstandelijke beperking (LVB), vaak een ouder hebben met psychische problematiek, verslavingsproblemen of een combinatie daarvan. Pluryn ontwikkelde ten behoeve van deze groep jongeren het programma “Jij bent okay”. Bovendien is Pluryn op zoek naar organisaties die mee willen werken aan een onderzoek naar de effectiviteit van deze interventie. 

Lage intelligentie

Psychopathologie bij ouders hangt samen met intellectuele problemen bij kinderen en een lage intelligentie is een risicofactor voor KOPP/KVO om psychosociale problemen te ontwikkelen. Vaak wordt er met jongeren weinig gesproken over de problemen van hun ouder. Ouders willen hun kinderen hier bijvoorbeeld niet mee belasten, ze weten niet goed hoe ze dit moeten bespreken of ze vinden het moeilijk om te erkennen dat zij problemen hebben. Jongeren weten dan vaak wel dat er iets aan de hand is, maar niet precies wat. Zij kunnen de problemen van hun ouder dan, ten onrechte, op zichzelf betrekken.

Ontschuldigen

Om hen meer duidelijkheid te bieden, is het belangrijk dat ouders en hulpverleners open met kinderen praten over problematiek bij ouders. Dit helpt om hen te ontschuldigen en geeft hen inzicht in de problematiek van zichzelf en van hun ouder. Daarnaast is het voor jongeren vaak prettig om te zien dat zij niet de enigen zijn met een ouder met problemen. Het bieden van herkenbare situaties en contact met lotgenoten laat zien dat zij er niet alleen voor staan. Dit zijn twee belangrijke onderdelen waar aandacht voor is in het door Pluryn ontwikkelde competentieprogramma ‘Jij bent okay’.

Aangepaste KOPP-groep

In de geestelijke gezondheidszorg (GGz) is relatief veel aandacht voor dit onderwerp. Met ouders die in behandeling zijn voor hun psychische of verslavingsproblemen wordt gesproken over de gevolgen die dit heeft voor hun kinderen. Er is een speciaal ontwikkeld programma voor kinderen van deze ouders, de zogeheten KOPP-groep. In deze training leren kinderen omgaan met hun gevoelens, emoties en gedachten rondom de problemen van hun ouder. Uit onderzoek is gebleken dat deze interventie op diverse vlakken effectief is. Kinderen die deelnamen zochten meer sociale steun, hadden minder onrealistische gedachten en voelden zich meer competent dan kinderen die niet deelnamen. Ook bleek dat het geven van steun aan kinderen die het vaak niet gewend zijn om met anderen over thuis te praten van groot belang is.

Om jongeren met een LVB te ondersteunen, is de bestaande training aangepast zodat deze aansluit bij de specifieke LVB-doelgroep. Daarvan is het programma ‘Jij bent okay’ het resultaat.

Competentietraining

‘Jij bent okay’ is een competentietraining die bestaat uit een ondersteuningsgroep voor jongeren en een online oudermodule. Het heeft de sterke voorkeur om de interventies tegelijkertijd aan te bieden aan de jongeren en hun ouders. De online oudermodule is gebaseerd op de bestaande interventie ‘Kop op ouders’ en is aangepast voor ouders van jongeren met een LVB.

Dit programma kan gebruikt worden als onderdeel van een behandelaanbod wanneer jongeren in een residentiele instelling wonen, maar kan ook aangeboden worden aan jongeren met een LVB die thuis wonen. De focus ligt in deze interventie niet op bestaande problematiek bij jongeren, maar bij problematiek bij ouders. Voor de jongeren wordt gebruik gemaakt van de bestaande competenties en wordt getracht deze verder uit te breiden.

Ondersteuningsgroep

Foto: Aidan Jones

Het doel van de ondersteuningsgroep voor jongeren is om jongeren van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen meer inzicht te geven in hun eigen problematiek en die van hun ouders. Door middel van gerichte kennisoverdracht en het aanleren van specifieke vaardigheden worden beschermende factoren versterkt en risicofactoren verminderd. De training is onder meer gericht op het vergroten van de kennis van de kinderen over psychische- en verslavingsproblemen, evenals basisemoties. Daarnaast wordt er gemikt op het uitbreiden van sociale vaardigheden en copingvaardigheden. Ook bewustwording van de kracht van het eigen sociale netwerk van kinderen speelt een rol.

Residentiële instelling

Een bijkomend doel bij jongeren die in een residentiële instelling verblijven, is om de jongeren opheldering te geven over waarom zij niet thuis kunnen wonen. Dit kan tweeledig zijn: jongeren hebben gedragsproblemen en hebben behandeling nodig om zich positief te kunnen ontwikkelen, maar ook ouders kunnen een probleem hebben waardoor het (tijdelijk) niet mogelijk is om het kind te bieden wat hij of zij nodig heeft. Door aandacht te schenken aan deze combinatie van kindfactoren en ouderfactoren, kan de jongere duidelijk worden gemaakt dat het niet alleen aan hem of haar ligt dat hij of zij niet thuis woont.

Inpassen in behandelcontext

Het is volgens de ontwikkelaars van belang om de training te plaatsen in de context van een jongere. Jongeren met een LVB ontvangen vaak al een bepaalde vorm van hulpverlening. Deze training kan gezien worden als een aanvulling op het reguliere aanbod voor jongeren met een LVB. Wanneer jongeren in een residentiele instelling verblijven, is er al sprake van behandeling. De jongere heeft immers in de meeste gevallen naast de LVB, zelf ook emotionele- of gedragsproblemen en krijgt hiervoor behandeling.

“Jij bent Okay” kan een hulpmiddel zijn om de thuissituatie extra onder de aandacht te brengen in de individuele behandeling. Het is mogelijk dat er een overlap ontstaat door het aanbieden van deze training, binnen de behandelcontext van het behandelcentrum waar de jongere woont. Overlap die verwacht wordt is bijvoorbeeld in het aanleren van sociale vaardigheden en het bespreken van basisemoties. De ontwikkelaars verwachten dat deze extra herhaling de jongeren ten goede zal komen, omdat jongeren met LVB veel herhaling nodig hebben bij het leren. Hoe vaker iets wordt aangeboden, hoe beter het zal beklijven, zo luidt de redenering.

Wanneer jongeren thuis wonen, is het mogelijk dat er ook een bepaalde vorm van hulpverlening aanwezig is. Het is belangrijk om de hulpverlening te betrekken bij de training, zodat er extra gestimuleerd kan worden om bijvoorbeeld te praten over de problemen die ouders hebben.

Aandachtspunten LVB

In de behandeling, houden de hulpverleners een aantal belangrijke aandachtspunten en vuistregels die gelden voor jongeren met een LVB, in hun achterhoofd:

• Jongeren met een LVB hebben vaak een lager verbaal IQ dan performaal IQ. Dit betekent dat deze jongeren beter in staat zijn tot zien en doen in vergelijking met praten en luisteren;
• Jongeren met een LVB hebben vaak inadequate oplossingsstrategieën en hanteren een negatieve of vijandige strategie bij de sociale informatieverwerking;
• Vereenvoudig het taalgebruik;
• Ga na of de jongeren jou begrepen hebben en of jij de jongeren hebt begrepen;
• Gebruik visuele ondersteuning en maak de oefenstof zichtbaar;
• Sluit aan bij de belevingswereld van de jongeren;
• Laat de jongeren vooral leren door doen en ervaren;
• Geef meer externe sturing en structuur;
• Geef de jongeren voldoende tijd;
• Betrek het sociaal netwerk van de jongeren;
• Besteed aandacht aan het vasthouden en generaliseren van het geleerde.

Oudermodule

Gelijktijdig met de behandeling van hun kind, doorlopen ouders de online oudermodule. Daarin wordt onder meer gewerkt aan het vergroten van kennis over de invloed van ouderproblematiek op de kinderen, het vergroten van hun communicatievaardigheden, een stuk bewustwording van positief opvoedgedrag en het stimuleren dat ouders een beroep doen op hun eigen sociale netwerk. Ouders worden, wanneer nodig, ondersteund in het doorlopen van de module door speciaal getrainde hulpverleners.

Onderzoek

Het onderzoek naar “Jij bent okay” wordt door de afdeling Research & Development (R&D) van Pluryn gecoördineerd. Met behulp van een voormeting, nameting na 10 weken en follow up na 6 maanden wordt het aangepaste programma onderzocht op effectiviteit. De vragenlijsten worden met begeleiding afgenomen bij jongeren en ouders. Ook wordt van persoonlijk begeleiders en gedragswetenschappers gevraagd een korte vragenlijst in te vullen.

Pluryn is op zoek naar instellingen die willen deelnemen aan dit onderzoek, zodat de onderzoeksgroep vergroot kan worden.

Concreet wordt er gezocht naar organisaties die kunnen zorgen voor:

• HBO-geschoolde vaktherapeuten die een ondersteuningsgroep voor jongeren kunnen geven (wanneer dit niet haalbaar is, kan in overleg gekeken worden of de onderzoekers hiervoor professionals kunnen leveren);
• HBO-geschoolde maatschappelijk werkers of andere professionals die de oudermodule kunnen begeleiden;
• Contact met gedragswetenschappers/behandelcoördinatoren/maatschappelijk werkers om jongeren en hun ouders te selecteren voor deelname;
• Medewerking bij het invullen van vragenlijsten door persoonlijk begeleiders en gedragswetenschappers.

De onderzoekers zullen in dat geval zorgen voor:

• Expertise ontwikkeling op het gebied van KOPP bij jongeren met een LVB;
• Een training voor vaktherapeuten om de ondersteuningsgroep voor jongeren te geven;
• Een training voor maatschappelijk werkers of andere professionals om de oudermodule te begeleiden;
• Het begeleiden van het invullen van vragenlijsten door jongeren en ouders.

Wie geïnteresseerd is in deelname aan dit onderzoek, kan contact opnemen met Ivon Riemersma van Pluryn: iriemersma@pluryn.nl

Interessant artikel? Meld u dan nu aan voor onze nieuwsbrief en mis nooit meer iets!

Mee discussiëren over dit artikel? Dat kan in onze LinkedIn-groep.