Bij het werken met gezinnen met meervoudige en complexe problemen spelen de normen van de hulpverleners vaak een impliciete rol. Want welke normen hanteren beroepskrachten bijvoorbeeld met betrekking tot ‘goed genoeg’ opvoederschap en gezinsfunctioneren? Kinder- en jeugdpsychiater Harrie van Leeuwen en GZ-psycholoog Marca Geeraets gaven hierover een exclusief interview aan Blik op Hulp, vooruitlopend op hun bijdrage hierover op het jaarlijks congres over werken met gezinnen met meervoudige en complexe problematiek.
Volledige analyse
Ook de professional zelf heeft te maken met normen die anderen hebben ten aanzien van diens analyse en de daarop gebaseerde interventies. Wanneer is bijvoorbeeld een integrale analyse van de problematiek volledig genoeg? “Een deel van het geheim is dat je met een verklaringsmodel met vaste rubrieken werkt. Zo kom je tot een zo volledig mogelijke analyse met betrekking tot het opvoederschap van ouders en het totale gezinsfunctioneren”, zegt Harrie. “Maar ook het goed concretiseren van cruciale begrippen als ‘goed genoeg opvoederschap’ is in dat proces absoluut noodzakelijk”.
Risico’s
Wanneer de professionals rondom gezinnen met meervoudige en complexe problemen niet met duidelijke, expliciete verwachtingen werken, brengt dat tenslotte risico’s met zich mee. Marca: “Wat je vaak tegenkomt is taalgebruik dat vaag of voor meerdere uitleg vatbaar is. Of dat er in de analyse niet genoeg onderscheid gemaakt wordt tussen hoofd- en bijzaken.”
Verklaringsmodel
“In het verklaringsmodel waarmee wij werken, worden de door het gezin en de betrokkenen genoemde problemen, gekoppeld aan de normatieve verwachtingen van het opvoederschap en het adaptief gezinsfunctioneren”, vervolgt Harrie. “Met behulp van het 7 factorenformat wordt dan op een systematische manier in kaart gebracht wat zowel de gunstige als de ongunstige invloeden zijn die maken dat de problematiek niet vanzelf verdwijnt”.
Systematisch werken
Harrie: “Systematisch werken met een verklaringsmodel heeft een aantal voordelen. Doordat er systematiek in zit en je dus vaker soortgelijke dingen doet, kun je ook ervaringen opdoen en met elkaar vergelijken. Daardoor kun je meer leren van je eigen handelen en er ook beter in worden”. Niet alleen de individuele professional blijkt houvast aan het op deze manier werken te kunnen hebben. “Je kunt met een goed verklaringsmodel ook een eenheid van taal en begrippen ontwikkelen binnen het team, de organisatie en mogelijk zelfs het werkveld of de groep hulpverleners om een gezin heen. En tenslotte helpt het als je op basis hiervan een gezamenlijke ‘bibliotheek’ van veel voorkomende problematiekcombinaties kunt aanleggen en die verfijnen.
Opleiding
Is het systematisch werken dan een soort kunstje? Een kookboek-benadering van hulpverlening? “Verre van dat!”, werpt Marca tegen. “Vakbekwaam integraal redeneren kent drie pijlers. Allereerst moet je kennis hebben over wat zuiver redeneren is. Vervolgens moet je kennis hebben over de valkuilen die het redeneren kunnen ondermijnen. Bijvoorbeeld weten dat onze ‘eerste indruk’ ons vaak op het verkeerde been zet. En ten slotte is er natuurlijk ook nog je kennis van de recente wetenschappelijke ontwikkelingen die je redeneren als professional zou moeten voeden. Door hun opleiding en ervaring doen beroepskrachten deze kennis op. Maar we weten dat ook de meest ervaren professional zich nog steeds moet laten bevragen op haar of zijn oordeels- en besluitvorming door collega‘s. Zelfoverschatting ligt immers altijd op de loer. Van elkaar kunnen we leren en we hebben elkaar nodig om scherp te blijven.”
Partnerschap
En de gezinnen die het betreft dan? Zijn die alleen lijdend voorwerp in de analyse van de professional? Het tegendeel blijkt waar. Marca: “Het gezin zelf moet ervaren dat ze partner zijn in de analyse. Zij brengen het grootste deel van de concrete informatie in die nodig is om een goede verklarende analyse te maken. Analyses over gezinnen zijn nagenoeg nooit genuanceerd genoeg. De professional helpt door te ondersteunen bij het verwoorden van de zorgen en het aangeven van prioriteiten waarbij het gezin graag hulp wil krijgen. Daarnaast brengt de professional in de tweede fase van de vraagverheldering kennis in die ze voorlegt aan het gezin. In feite gaat het dus over partnerschap, samen met de betrokkenen wordt een ad hoc verklaringsteam gevormd waarin ieder een eigen rol en verantwoordelijkheid heeft.”
Zorgvuldigheid
Van professionals mag je verwachten dat ze zorgvuldig te werk gaan. Harrie: “Maar het meteen aan de slag willen van hulpverleners is vaak een valkuil. Het loont om met de betrokkenen een systematische analyse te maken die leidt tot een gedragen plan met prioriteiten. Gedeelde besluitvorming met het gezin over wat er moet gebeuren start bij een door henzelf en de hulpverlening gedragen analyse. Andere punten waarop het vaak mis gaat, zijn redeneerfouten die leiden tot het over het hoofd zien of negeren van belangrijke zaken en tot gemankeerde beslissingen die leiden tot het doen van de verkeerde dingen. En dat is jammer, want dat is voor een belangrijk deel te voorkomen, zoals we op het congres ook zullen demonstreren. Ten slotte is er soms ook nog de opvatting van ‘baat het niet, het schaadt ook niet’ te zien bij mensen die met deze kwetsbare gezinnen werken. Maar als het niet baat, dan schaadt het dus! Verkeerde of niet werkzame interventies schaden altijd. Al is het maar omdat ze het vertrouwen in de hulpverlening en hulpverleners doen afnemen.”
Harrie van Leeuwen, MHA is kinder- en jeugdpsychiater (niet praktiserend). Hij adviseert jeugdhulp, onderwijsorganisaties en gemeenten en geeft cursussen in vakbekwaam redeneren en evidence based behandelen.
Marca Geeraets is GZ-psycholoog en houdt zich bezig met ontwikkeling en implementatie van behandeling in de GGZ, jeugdzorg, het (speciaal) onderwijs en de zorg voor mensen met een ernstig verstandelijke beperking. Beiden zijn werkzaam bij Bureau PEERS.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.
