Prof. Dr. Guy Bosmans
Depressieve jongeren lijken gebaat te zijn bij zogeheten Attachment Based Family Therapy. Deze therapie, die de gehechtheidsrelatie van een jongere met diens ouders als basis neemt voor herstel van een de pressie, mag volgens Prof. Dr. Guy Bosmans veelbelovend heten. Hij testte deze therapie bij een groep depressieve jongeren uit Vlaamse multi-problem gezinnen. “In deze gezinnen zie je vaak een aaneenschakeling van acute situaties. Is het deze week nog vader die vanwege zijn gezondheid naar een arts toe gepraat moet worden, de volgende week kunnen zij de huur niet meer betalen en zijn de problemen die dááruit voorkomen weer het belangrijkst. In zo’n situatie is het vaak erg moeilijk om aan de relationele en emotionele problemen te werken die aan veel van het probleemgedrag van de gezinsleden ten grondslag ligt”, aldus de docent aan de KU Leuven.
Depressieve jongeren
Depressieve jongeren blijken er zowel in Vlaanderen als in Nederland in overvloed. Zo’n 3 tot 9% van de jongeren blijkt depressief en bezien over de gehele adolescentie is 20% van de jongeren gedurende enige tijd klinisch depressief geweest. Depressie is tevens doodsoorzaak nummer één onder adolescenten. In vlaanderen vindt er gemiddeld 1 suïcide per dag plaats en in Nederland is 1 op de 6 à 7 sterfgevallen het resultaat van een geslaagde poging tot zelfdoding. “Dat alleen al vormt meer dan genoeg aanleiding om serieus aandacht te besteden aan het behandelen van depressieve jongeren”, zo zegt Bosmans. “Daarbij geeft circa 60% van de jongeren die in behandeling zijn bij de Vlaamse thuisbegeleidingsdiensten aan dat zij milde tot ernstige emotionele problemen ervaren. In totaal geeft 78% van de jongeren aan dat zij behoefte hebben aan verbetering in hun emotioneel functioneren”.
Cognitieve gedragstherapie niet genoeg
Hoewel cognitieve gedragstherapie wel significante verbeteringen voor depressieve jongeren oplevert, is de mate van verbetering vaak maar gering. Guy Bosmans: “Het is natuurlijk prima om depressieve jongeren middels cognitieve gedragstherapie oplossingsgerichte vaardigheden aan te reiken om zelf hun depressie te overwinnen, maar de relationele component is heel belangrijk bij het ontstaan en voortduren van depressies bij jongeren. Een overmatige focus op de jongere als individu doet in mijn ogen onvoldoende recht aan dat gegeven”.
Onveilig gehechte jongeren hebben meer kans op een depressie dan jongeren die veilig gehecht zijn. “Als jongeren stress ervaren en responsieve opvoeders hebben, dan ontstaat er een veilige gehechtheid op basis waarvan jongeren steun zoeken bij hun ouders. Wanneer zij die steun krijgen, dan neemt de stress af. Depressieve jongeren zijn echter ook vaak onveilig gehecht, waardoor zij geen steun zoeken of vinden bij hun ouders. Dat doet depressies ontstaan, voortduren en verergeren. Het ligt daarom voor de hand dat we ook vanuit een hechtingsperspectief moeten werken aan het bevorderen van steunzoekend gedrag bij de jongeren en steun biedend gedrag van de ouders”, zo stelt Bosmans.
Relationeel trauma
Vaak zien we in de gezinnen waarin depressieve jongeren opgegroeid zijn, dat er sprake is van verschillende mates van emotionele traumatisering. Soms heeft de jongere ernstige traumatische ervaringen gehad met diens ouders. Daarvan is bijvoorbeeld sprake als jongeren verwaarloosd, mishandeld, misbruikt of verlaten werden door hun ouders. In andere gevallen is er sprake van negatieve interactiepatronen in gezinnen. Er is dan in het gezin bijvoorbeeld veel ruzie, weinig warmte, veel kritiek, verslavingsproblematiek of psychopathologie bij één of beide ouders. “Familiale conflicten gaan vooraf aan 20% van de fatale en 50% van de niet-fatale suïcidepogingen. Ook dat geeft aan dat de gezinsrelaties een zeer belangrijke rol spelen voor depressieve jongeren.
Het emotionele trauma zet zich daarnaast vaak voort tijdens de depressie van de jongere omdat ouders het depressieve gedrag van hun kind vaak bekritiseren.
Attachment Based Family Therapy
Attachment Based Family Therapy werd ontwikkeld voor depressieve jongeren om de mate waarin zij steun zoeken en ontvangen van hun ouders te bevorderen. Guy Bosmans: “Het hoofddoel is niet het oplossen van de depressie, maar het zorgen dat de familierelaties van dien aard zijn dat de gezinsleden niet zo ongelukkig hoeven te zijn”. De interventie omvat zo’n 12 tot 16 sessies rond 5 verschillende, maar wel met elkaar samenhangende behandeltaken. De behandeling is theoretisch gegrond in de gehechtheidstheorie en de structurele gezinstherapie. Bovendien is hij op basis van empirische onderzoeksresultaten ontwikkeld en ondersteund.
De ouderlijke steun aan depressieve jongeren wordt binnen de therapie gestimuleerd door een aantal corrigerende reacties te te geven op ouders, zodat zij responsiever op hun kind gaan reageren. Tegelijkertijd worden de depressieve jongeren geholpen met het verwoorden van wat het zoeken naar steun bij hun ouders verhindert. “Zij moeten leren hun relationele teleurstelling tegenover hun ouders te verwoorden, maar zij moeten daar dan wel erkenning van krijgen van hun ouders”, aldus Bosmans. “Ouders moeten dan ook op hun beurt geholpen worden om de boodschap van hun kind te ontvangen en daar mee om te gaan. Zo kunnen zij erkenning geven aan het gevoel van teleurstelling van hun kind, zonder defensief of kritisch te reageren. Dat blijkt in de praktijk vaak een moeilijk proces, maar het is zeker niet onmogelijk”.
Herformulering relatie
Bij de behandeling van depressieve jongeren en hun ouders wordt er binnen de Attachment Based Family Therapy uitgegaan van een vijftal behandeltaken. Allereerst moet de relatie geherformuleerd worden. Guy Bosmans: “Meestal komen ouders bij ons binnen omdat ze het zat zijn met hun kind. Zij komen met hun kind en verwachten vaak dat het kind in behandeling wordt genomen en dat ze hem of haar na een tijdje weer ‘gerepareerd’ op mogen komen halen. Maar zo werkt het niet. Ouders en kind komen samen in behandeling en de eerste opdracht voor de therapeut is het her-kaderen van de jongere als probleem naar de familierelaties als oplossing”. En dat blijkt volgens de hoogleraar in de praktijk vaak een moeilijke, pijnlijke taak. “We vragen ouders in deze fase vaak of zij kunnen verklaren waarom hun kind niet met hen praat over zijn of haar depressieve gevoelens. De depressieve jongeren vragen we op hun beurt waarom ze hun ouders niet om steun vragen wanneer ze het moeilijk hebben. Veelal dreigt zo’n gesprek beschuldigend en verwijtend te worden. Als therapeut moet je dan alle zeilen bij zetten om de leden van zo’n gezin tot het inzicht te brengen dat ze zo met elkaar strijden juist omdat ze zo’n betrokkenheid bij elkaar voelen.
Werkrelaties met jongere en ouders
Met de depressieve jongere wordt daarna in een één-op-één situatie door de therapeut onderzocht welke relationele breuken er in diens verleden ervaren zijn en welke relatie die met hun depressie hebben. Zij worden gestimuleerd om over hun teleurstellingen en verdriet te praten met hun ouders. De wijze waarop zij dit kunnen bespreken en de manieren waarop zij kunnen omgaan met de gevreesde reacties van hun ouders zijn hierbij eveneens onderwerp van gesprek.
Daarna wordt er met de ouder(s) apart gewerkt aan het voorbereiden van de zogenaamde Reattachment-taak. “Met hen worden stressoren besproken en gevraagd hoe ze in zo’n situatie in hemelsnaam een droomouder kunnen zijn. Dat werkt in de praktijk erg ontschuldigend naar ouders toe”, zo stelt Guy Bosmans. Ook transgenerationele hechtingspatronen worden besproken. “Vaak zien we dat de relationele problemen generaties lang van ouder op kind overgedragen zijn. En als wij dan plots aan ouders vragen of zij degenen willen zijn die dat patroon doorbreken en of zij zelf de ouders willen zijn waarnaar zij zelf ook verlangd hebben, dan klinkt dat heel anders dan een verwijtend ‘Jij moet je eens responsief leren opstellen'”.
Reattachment taak
De reattachment taak vormt het hoofdbestanddeel van de Attachment Based Family Therapy. Hierin worden nieuw aangeleerde communicatiestrategieën in praktijk gebracht door de ouders en het kind met elkaar in gesprek te brengen. De therapeut modereert en monitort het proces en biedt ondersteuning. In een ideaal scenario levert dat op dat de adolescent zijn teleurstellingen deelt met zijn ouders en slagen de ouders erin niet defensief te reageren en de gevoelens van de adolescent te erkennen. Daardoor voelt de jongere zich gehoord en begrepen. Er komt zo ruimte voor herstel, waarbij ook het ouderperspectief aan bod kan komen. Bosmans: “Dat klinkt misschien een beetje als een Hollywood-achtig scenario, maar in de praktijk slagen we daar in de regel wel in”.
Tenslotte tracht de therapeut te werken aan de autonomie van de depressieve jongeren en hun ouders. Zij moeten de nieuw verworven communicatievaardigheden leren toepassen, gericht op herstel na hun depressie.
Effectiviteit
Volgens Guy Bosmans laten onderzoeken enorme effecten zien van de therapie. Niet alleen ten opzichte van een controlegroep die geen interventie aangeboden kreeg, maar ook ten opzichte van een aangepaste standaardbehandeling. “Met name op suïcide-gerelateerde uitkomstmaten zijn er grote effecten te zien. Op basis van gegevens die in de Verenigde Staten zijn verzameld en tussentijdse analyses van een lopende studie die wij zelf uitvoeren, zou gesteld kunnen worden dat Attachment Based Family Therapy een veelbelovende behandeling kan worden voor depressieve jongeren en hun ouders”.
