Blik op hulp

Vluchtelingen hebben twee tot drie keer zo veel kans op psychische problemen dan hier geboren Nederlanders die niet met oorlog te maken hebben gehad. Blik op Hulp interviewde Kaveh Bouteh over deze bijzondere, kwetsbare doelgroep. Hij is één van de sprekers op het congres over psychische problemen bij migranten en vluchtelingen, waarvan Blik op Hulp mediapartner is.

Loslaten

“De problemen ontstaan bij vluchtelingen niet alleen door de oorlog. Het heeft ook te maken met migratie”, begint Bouteh. “Migratie betekent het loslaten van alles: familieverbanden, bezittingen, werk… Als het goed gaat met het settelen in Nederland, kan dat ook weer over gaan. En daarnaast is het ook heel persoonlijk hoe iemand zich ontwikkelt. Je moet je altijd afvragen hoe iemand was in het land van herkomst. Was iemand toen ook al labieler?”

Langdurige stress

“Die combinatie van factoren leidt ertoe dat een deel van de groep vluchtelingenkinderen disfunctioneert en psychopathologie ontwikkelt. Een ander deel van de groep is wel in staat zich goed te ontwikkelen ondanks een cumulatie van traumatische ervaringen”, aldus Bouteh. Maar welk mechanisme ligt dan ten grondslag aan het ontwikkelen van geestelijke nood bij jonge vluchtelingen? “Langdurige stress bij migrantenkinderen zorgt ervoor dat de hersenen zich specialiseren in alert zijn en reageren op gevaar. En dat gaat dan ten koste van de ontwikkeling van heel veel andere functies die kinderen nodig hebben om goed te kunnen leren en functioneren. Functies als concentreren, dingen onthouden, samenwerken en het kunnen reguleren van emoties en gedrag lijden onder alle spanningen die zij ervaren. Dat kan zelfs zulke ernstige vormen aannemen dat er op een gegeven moment sprake is van een psychiatrisch ziektebeeld”.

Eigen emoties

Dat de nood aan hulp bij deze mensen hoog is, mag duidelijk zijn, maar door hulpverleners en leerkrachten worden zij vaak ervaren als een moeilijke groep om mee te werken. Wat maakt deze groep, afgezien van taal- en cultuurbarrières, dan precies zo ingewikkeld? Bouteh: “Professionals worden in de contacten met vluchtelingen met psychische problemen geconfronteerd en daarbij dus ook met hun eigen emoties en gevoelens. Het is een hele kunst om een vertrouwensrelatie met een cliënt op te bouwen waarin je het juiste midden weet te bewaren tussen enerzijds het bieden van voldoende veiligheid en nabijheid en anderzijds het houden van professionele distantie. Bestaande methodieken in het onderwijs en andere interventies in de zorg en welzijn sluiten niet of onvoldoende aan bij migranten met psychosociale problemen. De meeste kinderen met psychosociale of psychiatrische problematiek hebben bovendien weinig vertrouwen in anderen en in zichzelf. Dat maakt het aangaan van een solide werkrelatie soms moeilijk”.

Trauma- én cultuursensitief

In het werken met deze kinderen en hun ouders is het voor hulpverleners en onderwijsprofessionals volgens Bouteh belangrijk om dubbel sensitief te zijn. “Bewustwording en signalering zijn van belang om traumasensitief in je werk te staan. Dat is een vaardigheid van de professional die essentieel is bij onderwijs, hulp en begeleiding aan vluchtelingenkinderen. Een gevoel van veiligheid en vertrouwen is een belangrijke voorwaarde voor een goede begeleiding. Maar daarnaast is zorg voor vluchtelingen en andere migranten met psychosociale problematiek alleen effectief als deze óók cultuursensitief is.

Communicatie

Betekent cultuursensitief zijn dan dat je als hulpverlener of leerkracht volledig op de hoogte moet zijn van alle culturele waarden van vluchtelingen en van de gebeurtenissen in de verschillende landen waar zij vandaan komen? “Nee, gelukkig niet”, lacht Bouteh. “Maar enige kennis van etnische en culturele gezondheidsverschillen is wel gewenst, maar het gaat met name om het op maat kunnen communiceren en om het oprecht tonen van empathie en belangstelling. Het voeren van meerdere gesprekken helpt om een vertrouwensband op te bouwen.  Neem voldoende tijd, investeer in contact opbouwen met ouders en kinderen. Informeer naar hun gezinssituatie. Leg uit hoe het Nederlandse onderwijs- en zorgsysteem werkt. Wees niet te streng als vluchtelingenkinderen onderling in de klas hun moedertaal gebruiken”.

Nederlands leren

Communiceren met kinderen en ouders die gevlucht zijn, is niet alleen vanwege culturele verschillen moeilijk, maar de taal vormt ook vaak een obstakel. Vluchtelingen zijn meestal, zeker kort na hun aankomst, het Nederlands niet of nauwelijks machtig. Vaak biedt ook communicatie in het Engels of Frans geen soelaas. Hoe bouw je dan toch een relatie op? “Deskundigen geven aan dat dat het leren van de Nederlandse taal deze kinderen in allerlei opzichten stimuleert. Nederlands leren is dus goed voor ze”.

Pleitbezorger

Daarnaast hebben migrantenkinderen met psychische of psychiatrische problematiek volgens Bouteh ook baat bij volwassenen die als pleitbezorger voor hen optreden. “Zo’n pleitbezorger heeft kennis van de achtergrond van de problematiek en kan anderen duidelijk maken waar het soms moeilijke gedrag van een kind vandaan komt. Een goede relatie met een hulpverlener, begeleider of leerkracht is dan ook een goed middel om het gevoel van veiligheid te vergroten. Ook het stellen van grenzen helpt overigens om het gevoel van veiligheid te vergroten. Investeer in het vergroten en verstrekken van mentale veerkracht. Deel complimenten uit. Vind een balans tussen mentale veerkracht en psychische problemen. Het is vooral ook belangrijk te denken aan het stimuleren van participatie, zoals het ondernemen van vrijwilligerswerk en sport. Dat bevordert de integratie, het vormen van een sociaal netwerk en het versterkt de mentale veerkracht. Participatie is dus een win-win situatie voor zowel vluchtelingen als de Nederlandse samenleving”.

In zijn bijdrage aan het congres over psychische problemen bij migranten en vluchtelingen, zal Kaveh Bouteh dieper ingaan op deze problematiek en wat dat vraagt van professionals.

Kaveh Bouteh

Kaveh is trainer en adviseur bij Pharos, een landelijke organisatie die zich onder meer bezig houdt met het duurzaam verbeteren van de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van zorg en preventie aan laagopgeleiden, migranten en vluchtelingen. Hij is daarnaast als gastdocent verbonden aan diverse hogescholen en universiteiten en is gespecialiseerd in healthcare and diversity, health literacy en diversiteitsmanagement.

Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!