Goed genoeg ouderschap met ernstige psychische aandoeningen
On 15/09/2024 by Redactie StandardKinder- en jeugdpsychiater Cecil Prins sprak met Blik op Hulp over hoe hulpverleners ouders kunnen ondersteunen bij het versterken van hun veerkracht en het voorkomen van uithuisplaatsing van hun kinderen, ondanks de vele obstakels waarmee zij worden geconfronteerd. Prins spreekt over dit onderwerp op het congres over conflicten en meningsverschillen met ouders.
Uithuisplaatsing
Prins is gespecialiseerd in gezinspsychiatrie en werkt met gezinnen die complexe en meervoudige problemen ervaren. Haar afdeling richt zich onder andere op gezinnen waarin een of meerdere kinderen dreigen uit huis geplaatst te worden vanwege de omstandigheden. In de praktijk blijkt dat bijna de helft van de kinderen die worden aangemeld, reeds uit huis zijn geplaatst, terwijl de rest van de gezinnen zich in een situatie van dreigende uithuisplaatsing bevinden.
Prins’ fascinatie voor gezinsrelaties en intergenerationele dynamieken komt voort uit persoonlijke ervaringen: “In mijn jeugd had ik naast mijn biologische zusje ook een pleegzusje en pleegbroertje, wat me inzicht gaf in de complexe effecten van uithuisplaatsing op een gezin. Dat droeg zeker bij aan mijn motivatie om me te specialiseren in kinder- en jeugdpsychiatrie, specifiek gericht op wat er tussen generaties gebeurt in gehechtheidsrelaties.”
Veerkracht
Een belangrijk thema dat Prins aanhaalt, is het gebrek aan informatie over hoe gezinnen veerkrachtig kunnen blijven wanneer een ouder kampt met een ernstige psychische aandoening, zoals een depressie of een andere psychiatrische stoornis. “Er wordt nog steeds te weinig aandacht besteed aan de vraag hoe de risico’s voor kinderen verminderd kunnen worden door de veerkracht van ouders te versterken”, stelt zij. “Dit staat in schril contrast met de hoeveelheid aandacht die er is voor de risico’s op bijvoorbeeld uithuisplaatsing.”
Ook ziet zij een link tussen stigma en de problemen die gezinnen ervaren. In haar eigen promotieonderzoek richt zij zich op stigma en herstel binnen gezinnen. “Dat onderzoek werd ook geïnspireerd door mijn persoonlijke ervaring: mijn man leed aan ernstige depressies en is meerdere keren opgenomen geweest, wat een zware belasting vormde voor mijn gezin. Het stigma rondom psychische aandoeningen zorgde voor extra druk, zowel op mijn man als op het hele gezin, wat ons ertoe bracht om een internationale fietscampagne, ‘Break the Stigma for Families’, op te zetten. Deze ervaring maakte me ervan bewust hoe weinig er eigenlijk beschikbaar is voor gezinnen om veerkracht te bevorderen wanneer zij geconfronteerd worden met ernstige psychische aandoeningen van een gezinslid.”
Herstelgericht Werken
Een belangrijke ontwikkeling binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) is het herstelgericht werken. Dit houdt in dat de focus niet alleen ligt op het genezen van de symptomen van een psychische aandoening, maar ook op het verbeteren van de kwaliteit van leven, waaronder het functioneren op werk en in sociale relaties. Er blijft volgens Cecil Prins echter nog te weinig aandacht voor herstel in de ouderschapsrol van volwassenen met ernstige psychische aandoeningen.
Prins: “Vaak zijn ouders bang om hun zorgen te uiten, uit angst dat hun kinderen uit huis geplaatst zullen worden. Tot op de dag van vandaag worden er nog steeds kinderen uit huis geplaatst zonder dat er eerst voldoende ondersteuning is geboden aan de ouders in hun rol als opvoeder. Het gevolg is dat ouders soms niet durven deel te nemen aan interventies die hen zouden kunnen helpen, omdat ze vrezen dat het delen van hun zorgen tegen hen gebruikt zal worden. Dat kan natuurlijk nooit de bedoeling zijn, maar het werkt vaak wel op deze manier.”
Ondersteuning en preventie in de ouderschapsrol
Cecil Prins pleit voor een proactieve benadering in de ondersteuning van ouders met psychische aandoeningen. Het zou volgens haar standaard moeten zijn dat er bij de start van een behandeling aandacht wordt besteed aan het ouderschap, zodat preventieve maatregelen kunnen worden genomen voordat er serieuze problemen ontstaan. “Hulpverleners zouden niet moeten wachten tot er signalen van ernstige problemen zijn voordat ze het gesprek over ouderschap aangaan”, aldus Prins. “Door eerder aandacht te besteden aan deze dynamiek, kan er veel leed worden voorkomen!”
Prins stelt dat de samenwerking tussen hulpverleners en ouders vooral onder druk komt te staan wanneer er een dreigende uithuisplaatsing in het spel is. “Zo’n situatie vraagt om een zeer zorgvuldige benadering, waarbij hulpverleners niet alleen oog moeten hebben voor wat niet goed gaat, maar ook voor wat er wel goed gaat en hoe dit verder versterkt kan worden.
“Goed Genoeg” Ouderschap
Een ander onderwerp dat Cecil Prins regelmatig tegenkomt in haar werk, is de vraag: “Wat is goed genoeg ouderschap?” Deze vraag komt vaak naar voren in situaties waarin ouders met een psychische aandoening worstelen om aan de opvoedkundige verwachtingen te voldoen. “Die vraag wordt vaak beantwoord op basis van een momentopname, terwijl een ernstige psychische aandoening juist een wisselend verloop heeft. Dat betekent dat het ouderschap er op sommige momenten heel anders uit kan zien dan op andere momenten.”
Ze maakt een vergelijking met ouders die lijden aan een ernstige lichamelijke aandoening, zoals kanker. “Wanneer een ouder bijvoorbeeld door een ziekte tijdelijk in het ziekenhuis is opgenomen, is het niet vanzelfsprekend dat het kind uit huis geplaatst wordt. Er wordt in die situaties meer naar het netwerk gekeken om het gezin te ondersteunen. Bij ernstige psychische aandoeningen wordt daarentegen al snel de vraag gesteld of het ouderschap nog wel ‘goed genoeg’ is, terwijl de situatie vaak tijdelijk is en op andere momenten de ouder in staat is om goed voor het kind te zorgen.”
Dreigende uithuisplaatsing
Een van de grootste uitdagingen binnen de gezinspsychiatrie is het omgaan met situaties waarin een kind dreigt uit huis geplaatst te worden. In zulke gevallen komt de relatie tussen ouders en hulpverleners onder zware druk te staan. Prins benadrukt het belang van samenwerking en communicatie in deze stressvolle situaties. “Er moet meer aandacht zijn voor de mogelijkheden binnen het sociale netwerk van de ouders om hen te ondersteunen op de momenten dat de psychische aandoening het ouderschap bemoeilijkt.”
Dit vraagt om een benadering waarbij niet alleen de zwaktes van de ouders worden benoemd, maar ook de sterktes en hoe deze kunnen worden ingezet om het ouderschap te ondersteunen. “Hulpverleners moeten dus niet alleen naar de problematische momenten kijken, maar ook naar de momenten waarop het wel goed gaat, zodat er een completer beeld ontstaat van wat ‘goed genoeg’ ouderschap kan betekenen in een gezin waar psychische aandoeningen spelen.”
Op het congres over conflicten en meningsverschillen met ouders zal zij uitvoerig met de deelnemers stilstaan bij hoe je deze ouders in de praktijk ondersteunt.
Kinder- en jeugdpsychiater Drs. Cecil Prins is werkzaam bij de afdeling gezinspsychiatrie van GGZ Drenthe. Ze is gespecialiseerd in gezinspsychiatrie en werkt met gezinnen die complexe en meervoudige problemen ervaren. Haar afdeling richt zich onder andere op gezinnen waarin kinderen dreigen uit huis geplaatst te worden.
Interessant artikel? Meld je dan aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Meediscussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.