Foto: Alessandro Valli
Iemand de keuze laten of die keuze juist wegnemen; dat zegt een heleboel over hoe mensen tegenover elkaar staan en hoe hun relatie in elkaar steekt. Het is dan ook een effectieve manier om social mindfulness te meten, een nieuw begrip dat door VU-sociaal psycholoog Niels van Doesum wordt geïntroduceerd in zijn proefschrift met dezelfde titel.
Social mindfulness gaat over sociaal gedrag op basis van het zien en beoordelen van andermans perspectief. Gedrag dat kan worden aangemerkt als ‘socially mindful’ is spontaan, proactief, en vergt weinig tot geen opoffering. De sociaalpsychologische benadering in dit proefschrift richt zich daarmee expliciet niet op de (psycho)therapeutische toepassingen van mindfulness; het gaat hier in bredere zin om het bestuderen en verklaren van hoe mensen hun weg vinden in het sociale verkeer door meer of juist minder aandacht voor elkaar te tonen. In technische termen keek Van Doesum naar een specifieke vorm van ‘prosociaal gedrag’, iets dat je ‘weinig kost’ maar je moet het wel zien dat je ander tegemoet kunt komen.
Het is de gedachte die telt
Drie punten onderscheiden social mindfulness van andere en meer traditionele benaderingen van prosociaal gedrag: social mindfulness impliceert een ‘social mind’, dus een manier van sociaal denken die andermans noden en wensen erkent in het hier en nu, socially mindful gedrag vergt geen grote investeringen of opofferingen, en het interpersoonlijke effect van social mindfulness zit meer in het proces dan in de materiële uitkomst van de situatie (wie krijgt wat) – dus intentie boven uitkomst.
Van Doesum: “Social mindfulness past van nature bij situaties waarin mensen onderling van elkaar afhankelijk zijn voor het verloop en de uitkomst van de situatie.” Hij spitst dit toe op een taak waarin mensen als eerste mogen kiezen tussen bijvoorbeeld een blauwe en twee zwarte pennen. Als je de blauwe pen wegneemt, kan de ander alleen maar een zwarte pen krijgen. “Maar belangrijker dan de uitkomst is het proces van social mindfulness”, zegt Van Doesum. “Het gaat er dan niet om wie een blauwe pen krijgt en wie een zwarte, maar om het feit of de ander belangrijk genoeg is om ervoor te zorgen dat die nog kan kiezen. Zelfs al maakt die ander daar geen gebruik van, dan nog is het de mogelijkheid die telt.”
Social mindfulness versus social hostility
Waar het meten van social mindfulness in deze taak vooral gaat over de vraag of mensen elkaar een bepaalde keuze gunnen of niet, kan dit proces zich ook omdraaien naar vijandigheid. Dit proces wordt goed duidelijk in een onderzoek in een realistische setting van de zeer competitieve wereld van het jeugdvoetbal. Hieruit blijkt dat aartsrivalen elkaar systematisch de keuze willen onthouden. Van Doesum: “De manier waarop we social mindfulness hier meten kan dus ook worden ingezet in onderzoek naar de meer subtiele vormen van agressie en vijandigheid.” Hoewel het onderzoek naar social mindfulness nog in de kinderschoenen staat, kan de respectvolle aandacht die daarbij hoort uiteindelijk ook bijdragen op maatschappelijk niveau. Bijvoorbeeld in de huidige vluchtelingencrisis. “Social mindfulness kan natuurlijk niet zorgen voor fysieke veiligheid, maar wel voor een gevoel van basale psychologische veiligheid, zowel voor de vluchtelingen als voor degenen die ze opvangen,” aldus van Doesum.
Interessant artikel? Meld u dan aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit artikel? Dat kan in onze LinkedIn-groep!
