Theory of Mind kan getraind worden. Vorige maand werd de theory of Mind training voor jeugd met een autismespectrumstoornis door het Nederlands Jeugdinstituut met het oordeel “goed onderbouwd” opgenomen in de databank effectieve jeugdinterventies. Nu wordt echter ook de mogelijkheid om invoelend vermogen te trainen aangetoond door onderzoek binnen het terrein van de kunstmatige intelligentie.
De mens is een sociaal wezen en komt elke dag met veel andere mensen in contacten, is het van belang om te begrijpen wat er in de ander omgaat. Voor pokerspelers is het gebruiken van hun Theory of Mind een essentiële vaardigheid: weten of je tegenstander bluft of niet. Een opgetrokken wenkbrauw kan van alles betekenen. Een goede kaart, of juist een slechte. Of de tegenstander weet dat jij hem observeert en geeft met die wenkbrauw bewust een storend signaal af, om je in de war te maken. Bij autistische stoornissen gaat dat bijvoorbeeld mis. Vaak hebben mensen met een autsimespectrumstoornis een beperkt ontwikkelde theory of Mind, waardoor zij moeite hebben met het begrijpen van de intenties van andere mensen. Promovendus Ben Meijering onderzocht bij de afdeling Kunstmatige Intelligentie van de Rijksuniversiteit Groningen hoe mensen elkaar leren begrijpen. Hij verdedigt zijn proefschrift op 6 juni.
Theory of Mind-onderzoekers verdeeld
‘Wetenschappers buigen zich al jaren over de manier waarop we ons zelf in de ander proberen te verplaatsen’, vertelt Ben Meijering. De theorie erachter heet ‘Theory of Mind’. Er zijn ruwweg twee kampen. Het eerste stelt dat Theory of Mind ontstaat uit basale functies van onze hersenen. Door gewoon logisch te redeneren kunnen we reconstrueren hoe die ander denkt. Het tweede kamp denkt dat Theory of Mind een aparte eigenschap is van de hersenen, naast onze vermogens om logisch te denken.
Meijering heeft daarom experimenten uitgevoerd om die twee benaderingen te toetsen. Hij ontwikkelde een spel waarin bij iedere zet twee keuzes mogelijk waren. Twee spelers doen om de beurt een zet. Ze moeten daarbij anticiperen op de volgende zet van hun tegenstander. ‘Dat blijkt in de praktijk heel lastig’, vertelt Meijering. In zijn opzet speelde een proefpersoon tegen een computer. ‘De proefpersoon blijkt maar één zet vooruit te denken.’
Maar wanneer Meijering de proefpersoon de tip gaf zich te verplaatsen in de tegenstander, dan hielden ze meer rekening met de tegenzetten. ‘Dit laat zien dat sociale vaardigheden, bijvoorbeeld onderhandelen, te trainen zijn.’
Logisch redeneren
In een tweede experiment plaatste Meijering een mechaniek in het spel dat automatisch op een logische manier de laatste zet uitvoerde. ‘De menselijke spelers reageerden daarbij verschillend op de situatie met en zonder mechanisme.’ Dit laat volgens hem zien dat de Theory of Mind – nodig om jezelf te verplaatsen in een tegenstander – meer is dan alleen logisch redeneren.
Theory of Mind training en autisme
Dat Theory of Mind trainbaar is, is ook een belangrijke conclusie van Meijering. Of kinderen met autisme ermee gebaat zijn, durft hij echter op basis van het door hem verrichte onderzoek niet te zeggen. “Maar stel, je krijgt een nieuwe baan waarin je veel moet onderhandelen. En dat gaat je niet goed af. Misschien heb je de neiging te zeggen ‘ik kan dit niet’ om dan de handdoek in de ring te gooien. Maar mijn onderzoek laat zien dat je met gerichte training je vaardigheden op het gebied van Theory of Mind kunt verbeteren”.
Ben Meijering promoveert op 6 juni 2014 aan de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen van de RUG op een proefschrift over Theory of Mind, getiteld Reasoning about self and others.
