Kinderen met ADHD zijn doorgaans snel afgeleid en overmatig actief, waardoor ze niet altijd even goed functioneren op school, in het gezin, of tijdens sociale activiteiten. Op het jaarlijkse congres over ADHD vertelt Sebastiaan Dovis over hoe hulpverleners en leerkrachten om kunnen gaan met kinderen met ADHD in hun dagelijks werk. In een interview met hem kregen wij alvast een aantal concrete tips die gemakkelijk in de praktijk toe te passen zijn.
Misverstanden en miscommunicaties
Kinderen met ADHD vinden het vaak moeilijk om hun aandacht ergens bij te houden. Hierdoor raken ze snel afgeleid, zijn ze vergeetachtig, chaotisch en slordig, en praten ze veel. Ook kunnen ze vaak druk en ongeduldig zijn, bewegelijk en impulsief. Al deze kenmerken kunnen volgens Dovis een negatieve invloed hebben op het dagelijks leven van deze kinderen. Zo kunnen hun schoolprestaties hieronder lijden, omdat ze sneller afgeleid raken en meer moeite hebben om nieuwe informatie op te slaan. Maar ook in hun relaties met anderen, zowel binnen als buiten het gezin, merken zij de invloed van de ADHD. “Ze missen of vergeten informatie, waardoor er in communicatie met anderen gemakkelijker misverstanden of miscommunicaties ontstaan”, vertelt Dovis.
Structuur
Niet alleen bij kinderen, maar ook bij volwassenen kan ADHD tot problemen in het dagelijkse leven leiden. Zowel in het gezin, waar ze meer moeite hebben om structuur te behouden, als op het werk, waar ze bijvoorbeeld meer moeite hebben met afspraken nakomen, en in sociale relaties. “Ze hebben moeite om attent te zijn, omdat ze bijvoorbeeld eerder hun voornemen om iemand te bellen voor een afspraak of te feliciteren weer vergeten, omdat ze tussentijds afgeleid raken”, legt Dovis uit.
De positieve kant van ADHD
Gelukkig zijn er niet alleen negatieve kanten. ADHD kan volgens Dovis ook juist een hele positieve uitwerking hebben. “Kinderen en jongeren zijn ook vaak grappig, direct, en kunnen een goede sfeer neerzetten. Doordat ze eerder vergeten, kunnen sommigen zich ook sneller over nare gebeurtenissen heen zetten of het wat luchtiger bekijken. Door hun wankele aandacht zijn mensen met ADHD vaak associatiever in denken, waardoor ze soms op ideeën komen, die aan anderen voorbijgaan”, aldus Dovis. “Een deel van de mensen met ADHD heeft uit noodzaak, doordat ze ervaren hebben dat het anders misloopt, hele goede strategieën ontwikkeld om afspraken niet te vergeten en voor zichzelf een structuur te behouden, waardoor ze heel goed kunnen functioneren”.
Ondersteun het werkgeheugen: 14 tips
Volgens Dovis is het wel heel goed mogelijk om kinderen met ADHD te ondersteunen in hun dagelijks leven. “Het beeld van de cognitieve vaardigheden van kinderen met ADHD loopt vaak uiteen. Veel kinderen met ADHD hebben grote moeite met het onthouden en bewerken van informatie op korte termijn, het zogenaamde werkgeheugen, en hebben moeite om hun hersens actief genoeg te houden om taakgericht te blijven. Als leerkrachten, ouders en hulpverleners dat stuk kunnen ondersteunen, blijven er veel minder problemen over en kunnen veel kinderen met ADHD heel goed functioneren: met de overige componenten van hun intelligentie is, over het algemeen genomen, namelijk niets mis”. Hiervoor zette hij voor ons de volgende 14 tips op een rijtje:
Is het kind afgeleid? Help het te herinneren waar dat het mee bezig was en wat er nog gedaan moet worden om het doel te bereiken.
Deel taken op in haalbare stappen. Laat een kind bijvoorbeeld steeds drie sommen maken, in plaats van alle sommen tegelijk. Geef na elke stap feedback en vertel wat de volgende stap is.
Bied structuur en zorg dat het kind zich niet onnodig hoeft aan te passen aan nieuwe omstandigheden. Hang bijvoorbeeld ergens de dagplanning op, of schrijf het lesprogramma op het bord.
Geef alle spullen een vaste plaats. Op die manier hoeft het kind niet te onthouden waar het zijn spullen heeft gelegd.
Maak gebruik van een to-do-lijst. Neem deze lijst dagelijks op vaste momenten gezamenlijk door, en houd deze lijst ook up to date, door af te strepen en aan te vullen.
Spreek kort en bondig, begin met de kernboodschap.
Ben je lang van stof? Zorg dan dat je veel herhaalt en samenvat.
Herhaal (in de klas) dagelijks de regels en hang ze ergens in het zicht. Maak ook duidelijk wanneer regels van kracht zijn. In de klas kun je hier bijvoorbeeld gekleurde bordjes voor gebruiken: groen = praten mag, oranje = zachtjes overleggen, rood = stilte.
Omschrijf zo concreet mogelijk welk gedrag je wél wilt zien. Als je alleen benoemt welk gedrag je niet wilt zien (“Houd daarmee op”), dan moet het kind zelf bedenken wat het gewenste gedrag zou kunnen zijn, en dan vereist werkgeheugen.
Stoor het kind zo min mogelijk als het aan het werk is, beheers je eigen impulsen.
Geef het kind een notitieblokje. Dit kan fungeren als extern werkgeheugen. Als het kind zijn gedachten kan opschrijven, hoeft het anderen minder in de rede te vallen.
Kinderen met ADHD lijken hun drukke gedrag te gebruiken om hun hersenen meer te activeren, zodat ze langer en beter kunnen blijven opletten. Druk gedrag heeft dus een functie. Negeer daarom trillen en draaien (indien het niet erg storend is en zoek anders samen een minder storend alternatief, zoals met de benen trillen in plaats van met een pen op tafel tikken), en zorg ervoor dat het kind regelmatig kan bewegen. Geef daartoe bijvoorbeeld een opdracht waar ze even kunnen bewegen en waar je ze ook een compliment voor kunt geven, zoals even een boek wegbrengen).
Zorg dat het kind voldoende slaapt en behandel eventuele slaapproblemen. Veel kinderen met ADHD hebben slaapproblemen, dit heeft een negatieve invloed op hun werkgeheugen.
Leer het kind om altijd achterom te kijken voordat het een vertrek verlaat. Pas dan wordt het zich bewust van de rommel die achterblijft, of van spullen die het anders zou zijn vergeten.
Beloningssysteem om gewenst gedrag te activeren
Naast het opvolgen van deze 14 tips, geeft Dovis ook nog een manier om kinderen te activeren. “Gebruik een beloningssysteem. Hang dat in het zicht en omschrijf het gewenste gedrag zo concreet mogelijk. Gebruik daarbij directe beloningen zoals stickers, dagelijkse beloningen – bijvoorbeeld na vijf directe beloningen mag het kind met de ouders een spelletje doen – en wekelijkse beloningen. Bij dat laatste kun je denken aan de regel dat als het kind in één week vijf dagelijkse beloningen heeft behaald, het een cadeautje mag uitzoeken. Geef sowieso onmiddellijk en veel positieve bekrachtiging in de vorm van complimenten, duim opsteken en bedankjes voor alles wat in de buurt komt van het gewenste gedrag. Benoem zo concreet mogelijk waarvoor het kind positief bekrachtigd wordt. Zo leert het kind dan sneller welk gedrag het moet vertonen om een beloning te krijgen. Doe geen afbreuk aan de positieve bekrachtiging, door ook op het negatieve gedrag in te gaan. Zeg bijvoorbeeld niet: ‘Wat lief van je, alleen wel jammer dat ik het eerst tien keer moet vragen’. Maak taken, zoals schoolwerk, zo aantrekkelijk mogelijk”, aldus Dovis. Tot slot adviseert hij om ongewenst gedrag minder aantrekkelijk, minder zichtbaar en minder bereikbaar te maken. “Zet tafeltjes in de klas tijdens individuele opdrachten bijvoorbeeld naast elkaar, en niet in groepjes. Het verschuiven van de tafeltjes is overigens direct een mooie energizer. Plaats het kind met ADHD voor in de klas, dicht bij de leerkracht en omring het met de braafste kinderen van de klas”.
Op het jaarlijks congres over ADHD, dat zowel op locatie als on-demand via internet te volgen zal zijn, spreekt Sebastiaan Dovis gedurende een uur over dit onderwerp.
Dr. Sebastiaan Dovis is GZ-psycholoog in opleiding tot specialist en is werkzaam bij het FACT en de polikliniek van GGZ instelling Youz in Zaandam. Daarnaast geeft hij door het hele land lezingen over ADHD voor ouders, leerkrachten en hulpverleners.
