Als het niet erkennen van behoeften tot frustratie leidt, en dus tot nog meer problemen, is het efficiënt en effectief om snel te zien wat “echte” behoeften zijn. En dat is ook meteen kostenbesparend. In vrijwel alle hulpverleningsmodellen en -methodieken die momenteel worden bestudeerd en onderwezen op hogescholen en universiteiten, wordt het belang erkend om de al dan niet vervulde behoeften van de zorgvrager, liefst tijdig, te signaleren. Het tijdig signaleren werkt preventief en het voorkomt dat mensen te lang van verkeerde (lees: dure) hulpverlening afhankelijk worden.
Sinds de invoering van de Wmo staan de behoeften van de cliënt meer centraal dan ooit: het eerste baken van Welzijn Nieuwe Stijl luidt niet voor niets dat de hulpverlener op zoek moet naar “de vraag achter de vraag”. Niet zomaar met een aanbod komen, maar eerst de “echte” behoefte van de cliënt in kaart brengen. Daarom zou je verwachten dat er op de opleidingen en in de discussies in het werkveld de nodige aandacht besteed wordt aan wat behoeften eigenlijk zijn.
Niets is minder waar.
Geen definitie
Drs. Carin Wevers
Eén van de meest gebruikte handboeken voor sociaal werkers van de afgelopen jaren is het boek “Deskundig hulpverlenen”, van Gerard Egan. Het is inmiddels aan zijn elfde druk toe en vrijwel elke HBO opgeleide professional heeft Egan bestudeerd en in trainingen met het model geoefend.
Hoewel Egan stelt dat de hulpverlening moet aansluiten bij de behoeften van de cliënt, wordt er nergens in het boek uitgelegd hoe ik behoeften kan herkennen. Ook Andries Baart legt in zijn “presentiebenadering” niet uit wat we ons precies moeten voorstellen bij dit “aansluiten bij de behoeften van de cliënt”. In geen enkele methode voor zorg en welzijn ben ik een uitleg tegen gekomen van wat “behoeften” zijn. Hoe kunnen professionals dan leren daarbij aan te sluiten?
Weten we soms allemaal precies wat behoeften zijn, hoe we ze kunnen herkennen en hoe we de “onechte” behoeften van “echte” behoeften kunnen leren onderscheiden zoals het eerste baken van Welzijn Nieuwe Stijl ons opdraagt?
Niets is minder waar.
Van sommige behoeften ga je dood
Om vast te kunnen stellen of iets al dan niet een behoefte is, hebben we een criterium nodig dat ons zegt wat wel en wat niet een behoefte is. Zeker als we van mening zijn dat er ook nog zoiets bestaat als “echte” en “onechte” behoeften .
We kunnen zeggen dat ik behoefte heb aan eten, slaap en een sigaret. De eerste twee zijn nodig om te leven, van het laatste ga je, met een beetje pech, dood. Niet alles wat iemand zegt te wensen, is dus een behoefte. Maar behoeften zijn ook meer dan datgene wat nodig is om in leven te blijven.
Behoeften in de hulpverlening
Van mensen die om welke reden dan ook in contact zijn met de hulp- of zorgverlening kunnen we zeggen dat ze te kampen hebben met een tekort of een gebrek. Als je immers alles hebt wat je wilt of denkt nodig te hebben, heb je bij de hulpverlening niets te zoeken. Mensen die hulp zoeken, ervaren dus een gebrek of een tekort aan iets. Ook mensen die mogelijke wettelijk geen “recht” hebben op hulp ervaren dit tekort. Als je immers denkt ergens “recht” op te hebben en je wilt dit recht te gelde doen maken, dan ervaar je op zijn minst een tekort aan erkenning voor je probleem of een tekort aan eerlijkheid of rechtvaardigheid.
Het niet serieus nemen en erkennen van de behoefte van de ander leidt tot frustratie. Altijd.
Maar niet alles waarvan mensen denken dat ze daar behoefte aan hebben, is ook een daadwerkelijke uiting van een behoefte. Daarom is het essentieel dat zorg- en hulpverleners zich serieus buigen over wat we precies bedoelen als we zeggen dat we aan willen sluiten bij de behoefte van de cliënt. Dat zou ons een hoop misverstanden en frustraties kunnen besparen en helderheid brengen in de discussie over de rol en functie van zorg en welzijn in de komende tijd.
Reageren op dit artikel kan in de LinkedIn-groep van Blik op Hulp!
Drs. Carin Wevers is docent aan Zuyd Hogeschool, eigenaar van filosofiepraktijk de vrije radikaal en vaste columnist van Blik op Hulp.
Op 17 juni 2015 geeft ze met betrekking tot dit onderwerp een workshop getiteld “fundamentele vraagstelling; op zoek naar de behoefte” .
){kind=link}