Destructieve dynamieken bij narcistische relaties lastig te herkennen
On 10/10/2023 by Redactie StandardDestructieve dynamieken bij narcistische relaties zijn vaak onzichtbaar voor de buitenwereld, wat het voor hulpverleners en leerkrachten moeilijk maakt om ze te herkennen. In een interview met klinisch psycholoog Richèlle Hodiamont bespreken we de essentiële aspecten die hulpverleners en begeleiders moeten kennen. Van het signaleren van problemen tot het betrekken van het sociale netwerk en het effectief inzetten van professionele kennis, Hodiamont biedt, vooruitlopend op haar bijdrage aan het jaarlijks congres over narcisme, alvast een aantal waardevolle inzichten en adviezen.
Onzichtbare destructieve dynamieken
Destructieve dynamieken in narcistische relaties blijven vaak verborgen, waardoor slachtoffers zich niet bewust zijn van hun slachtofferschap. Deze relaties lijken aan de oppervlakte normaal en zelfs perfect, terwijl de gewelddadige aspecten zich onder de tafel afspelen. Slachtoffers schikken zich vaak naar de dader vanuit overlevingsmechanismen. Hodiamont: “Zelfs wanneer ze zich bewust worden van hun slachtofferschap, ervaren ze angst om uit de relatie te stappen of het geweld bespreekbaar te maken. Het onzichtbare karakter van deze dynamieken maakt het lastig voor hulpverleners om ze te herkennen.”
Moeilijkheden bij het signaleren van destructieve dynamieken
Het signaleren en bespreken van destructieve dynamieken bij narcistische relaties brengt diverse uitdagingen met zich mee. “Slachtoffers ervaren vaak angst voor de dader en vrezen de gevolgen van het bespreken van het geweld. Daarnaast kunnen procedures en werkwijzen belemmerend werken, doordat die van hulpverleners een neutrale en onpartijdige houding vereisen. Hierdoor voelen slachtoffers zich mogelijk niet begrepen of gezien. Bovendien is emotioneel geweld, zoals ‘coercive control’, niet strafbaar in Nederland, waardoor dadergedrag geen juridische consequenties heeft. Het subtiele en geleidelijke verloop van emotioneel geweld maakt het moeilijk om patronen te herkennen in plaats van alleen naar incidenten te kijken.”
Impact op naasten
Opleidingen besteden vaak weinig aandacht aan het effect van stoornissen op anderen. Symptomen worden vanuit het perspectief van de persoon zelf bekeken, terwijl bij daders van emotioneel geweld vaak narcistische of antisociale persoonlijkheidstrekken aanwezig zijn. “Het begrijpen van de impact op de naasten is cruciaal”, stelt Richèlle. “Hulpverleners met eigen ervaringen op dit gebied hebben een grotere kans om destructieve dynamieken te herkennen. Slachtoffers waarderen werken met ervaringsdeskundigen, omdat de drempel om hulp te zoeken lager is en de schaamte als minder belemmerend wordt ervaren. Het is echter belangrijk dat hulpverleners hun eigen ervaringen voldoende hebben verwerkt voordat ze dit als therapeutisch instrument kunnen inzetten.”
Het belang van een gezond sociaal netwerk
Een gezond sociaal netwerk speelt een cruciale rol in het ondersteunen van slachtoffers. Slachtoffers zijn vaak het contact met hun eigen gevoelens kwijt en weten niet meer wat normaal is. Een gezond netwerk kan hen helpen om dit besef terug te krijgen en positieve correcties in het contact te bieden. Hodiamont: “Het is belangrijk dat het netwerk de impact van emotioneel geweld erkent en dat slachtoffers zich veilig voelen. Psycho-educatie voor het sociale netwerk kan hierbij behulpzaam zijn. Bij situaties waarbij ouders moeten communiceren met een destructieve ex-partner, kan het sociale netwerk praktische ondersteuning bieden, zoals hulp bij het opstellen van e-mails om emotionele triggers te verminderen.”
Signaleren, (h)erkennen en bespreken
Professionals met voldoende kennis van destructieve dynamieken kunnen deze patronen signaleren, herkennen, erkennen en bespreekbaar te maken. Hodiamont: “Psycho-educatie voor zowel slachtoffers als daders over wat normaal en abnormaal is in een relatie is essentieel. Slachtoffers zijn vaak hun gezonde grenzen kwijt en durven niet meer op hun gevoel te vertrouwen. Het maken van veiligheidsplannen, erkenning geven, aanwezig zijn, onderscheid maken tussen normaal en abnormaal gedrag, trauma-verwerking en het versterken van autonomie en gezonde grenzen zijn belangrijke aspecten van professionele ondersteuning. Het is echter essentieel om slachtoffers te geloven en te erkennen, en het thema emotioneel misbruik niet te negeren, bagatelliseren of neutraliseren. Systeemtherapie of mediation-gesprekken zijn géén geschikte benaderingen in deze gevallen!”
Wat staat ons als professional te doen?
Het is volgens Richèlle Hodiamont belangrijk dat kennis over destructieve dynamieken bij narcistische relaties wordt verspreid onder professionals die met mensen werken, via trainingen en scholing. Daarnaast is voorlichting over gezonde relaties aan jongeren op scholen van essentieel belang. “Op lange termijn moeten coercive control en emotioneel geweld strafbaar worden gesteld, en dadergedrag moet juridische consequenties krijgen. Verplichte hulpverlening voor daders en verplicht persoonlijkheidsonderzoek bij vermoedens van emotioneel geweld bij complexe scheidingen moeten er als het aan mij ligt ook snel komen.”
Richèlle Hodiamont is een van de sprekers op het congres over narcisme dat gaat plaatsvinden op 29 februari 2024 te Eindhoven.
Richèlle Hodiamont studeerde klinische psychologie aan de Universiteit van Tilburg. Zij werkte in een Blijf van m’n Lijf-huis en begeleidde vrouwen nadat ze een huiselijk geweldssituatie waren ontvlucht. Binn en haar eigen praktijk werkt ze met (complex trauma na) emotioneel geweld en behandelt zij mensen die te maken hebben (gehad) met destructieve relaties en/of ouderverstoting.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.