Het herstel van mensen met psychische problemen is gebaat bij het inzetten van ervaringsdeskundigheid van professionals in de zorg. Dat blijkt uit onderzoek van de Hogeschool Utrecht. “We moeten af van het stigma op psychische problemen”, zegt Simona Karbouniaris die vanuit het lectoraat Participatie, Zorg en Ondersteuning betrokken was bij het onderzoek.
Ervaringsdeskundigheid
Het benutten van ervaringsdeskundigheid is in de afgelopen jaren een belangrijk thema geworden binnen de hulpverlening. Ervaringsdeskundigen zijn mensen die doordat ze zelf het herstelproces hebben doorgemaakt, dicht bij de cliënt staan. Zij begrijpen wat het is om een diagnose of een stigma te krijgen en zijn vanwege hun eigen ervaringen in staat om omstandigheden te scheppen waarin ook anderen tot herstel kunnen komen. Hun adviezen zijn vaak praktisch en creatief. Ook kunnen ze vanuit eigen ervaring bemoedigen en ze verminderen het stigma dat participatie kan blokkeren. Zij belichamen de hoop dat er ook na een ontwrichtende levensgebeurtenis of met een stoornis een plek in de maatschappij is.
Geen vanzelfsprekendheid
Maar het inzetten van ervaringsdeskundigheid is niet vanzelfsprekend, zeker niet voor hulpverleners. “Veel professionals ontkoppelen hun ervaringskennis als ze aan het werk gaan”, zegt Karbouniaris. “Zij houden dat geheim. Het is de cultuur binnen de GGZ en binnen het welzijnswerk: je praat er niet over als je zelf te maken hebt of hebt gehad met psychische problemen. Er rust een taboe op.”
De onderzoekers bestudeerden de inzet van ervaringskennis van medewerkers in drie GGZ-instellingen en twee andere zorgorganisaties, waar cliënten met complexe problematiek zoals verslaving, psychiatrie en beperkingen worden behandeld en begeleid. “Alle organisaties wilden méér ruimte geven aan ervaringsdeskundigheid onder professionals”, zegt Karbouniaris. “Dat bleek niet zo gemakkelijk te gaan. Het gaat in tegen de werkwijze die deze professionals gewend zijn en soms zelfs tegen hun beroepscodes. Maar nu, aan het eind van het project, zijn alle instellingen enthousiast; alle willen ermee door. Zo tekenden alle partijen een intentieverklaring. De inzet van ervaringsdeskundigheid spreidt zich uit als een olievlek”.
Niet automatisch ervaringsdeskundig
Het hebben van ervaring met psychische nood, maakt echter niet meteen ervaringsdeskundig. Een belangrijke les uit het onderzoek is dat professionals een leertraject nodig hebben om zich tot competente ervaringsdeskundige professional te ontwikkelen. “Een coming-out maakt je niet meteen deskundig”, zegt hoofdonderzoeker en lector Alie Weerman, die eerder al een lans brak voor meer ruimte voor ervaringsdeskundig hulpverleners. “Als je open bent over eigen ervaringen gebeurt er iets met jezelf en met je omgeving. Het zet een heel proces in gang. Het duurt ongeveer een jaar voor de professional heeft geleerd om zijn persoonlijke ervaringen op een deskundige manier in zijn professionele rol te benutten. Hij heeft er dan een deskundigheid bij. De organisaties hebben voor deze nieuwe deskundigheid rolbeschrijvingen gemaakt, de deskundigheid is erkend zoals alle andere deskundigheden”.
Openlijk
Hoe zo’n persoonlijk-professioneel proces er precies uit kan zien, is onderwerp van vervolgonderzoek van Karbouniaris. “Ik ga de professionals met ervaringskennis uit de GGZ-instellingen van het onderzoek verder volgen. Wat levert hen die ervaringskennis op, wat draagt die bij aan herstelgerichte zorg? Ik wil ook met cliënten in gesprek gaan over hoe zij het contact met deze professionals ervaren, in vergelijking tot contact met andere professionals. Zo hoop ik boven water te krijgen wat die ervaringskennis nu precies behelst.” Karbouniaris hoopt niet alleen te promoveren op dit onderzoek: “Minder taboe en zelfstigma onder hulpverleners zou prachtig zijn. Het zou goed zijn als professionals en cliënten openlijker met elkaar kunnen praten over de moeilijkheden van het leven. Zonder stempel of negatief beeld.”
Niet alleen ziekte
Hoofdonderzoeker Weerman benadrukt dat deze onderzoekslijn belangrijk is voor de vraag hoe we als samenleving met psychisch lijden omgaan. “De neiging bestaat om psychisch lijden te zien als een medisch probleem, een ziekte. Maar vanuit het herstelperspectief is dat ziekteconcept te nauw. Niet de ernst van de aandoening is maatgevend, maar de impact die die op iemands leven heeft: wat betekent de stoornis voor iemand, hoe werkt het door? Herstel van een patiënt gaat niet om het verhelpen van de stoornis, maar over hoe iemand met die stoornis kan participeren in de maatschappij. Wanneer professionals hun ervaringskennis kunnen inzetten als bron van deskundigheid, is dat een waardevolle aanvulling op de expertise binnen de GGZ en het welzijnswerk; een die bovendien kan bestaan naast de rol die niet-professionele ervaringsdeskundigen al spelen”.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep. Boeken over dit thema vind je op onze bronnen-pagina.
