Prof. Dr. Jos de Keijser
Gecompliceerde rouw komt volgens onderzoek voor bij circa 70% van de nabestaanden van een slachtoffer van moord, suïcide of vermissing. Bij een natuurlijk overlijden blijkt dit percentage circa 5 – 10 % te zijn. In 2012 was er sprake van 120 moorden in Nederland. De meeste van deze moorden vonden plaats in de huiselijke sfeer en onder bijzondere omstandigheden. Zo waren doodsoorzaken veelal gewelddadig en intentioneel, waarbij het slachtoffer op schokkende of traumatische wijze werd vermoord. In de meeste gevallen ging het om onverwacht overlijden, waarbij het lichaam (onherkenbaar) verminkt of vermist was. De media publiciteit gaf vervolgens weinig mogelijkheid tot privé beleving van de rouw voor nabestaanden en ook rechtszaken zorgen soms voor een lange nasleep. Gecompliceerde rouw is dan het gevolg.
“Emotionele gevolgen bij nabestaanden na suïcide of moord kunnen uitmonden in gecompliceerde rouw. Gecompliceerd is dan in dit geval het gevolg van het verlies van de persoon door een uitzonderlijke doodsoorzaak”, aldus Prof. Dr. Jos de Keijser, hoogleraar gecompliceerde rouw aan de Rijksuniversiteit Groningen.
“Bij suïcide of moord kan het voorkomen dat de nabestaanden direct of indirect getuigen zijn geweest van de gebeurtenis en moeten zij dus omgaan met zowel het verlies als ook met de doodsoorzaak , de omstandigheden en de interacties tussen die twee. Na een overlijden onder traumatische omstandigheden, zoals moord, zelfdoding, een ramp of ongeval, kunnen er gedachten en beelden aanwezig blijven in relatie tot de traumatische omstandigheden van de dood en kan gecompliceerde rouw ontstaan”.
Rouw na moord kenmerkt zich volgens de Keijser in gevoelens van machteloosheid, onveiligheid, controleverlies en wantrouwen. Nabestaanden kunnen het gevoel hebben er alleen voor te staan, of er ontstaan wraakgevoelens jegens de dader. “Eerst zal het trauma verwerkt moeten worden, alvorens toe te komen aan het rouwproces”, zo stelt de Keijser.
Behandeling van gecompliceerde rouw
Behandeling en interventies zijn er voornamelijk op gericht om de gecompliceerde rouw te verlagen, waarbij twee theorieën van belang zijn.
De gehechtheidstheorie van Bowlby neemt aan dat mensen met onzekere, afhankelijke en ambivalente hechtingen meer kans maken op gecompliceerde rouw na een verlies. Als tweede stelt de stresstheorie dat door de aanwezigheid van té veel stress de verwerkingscapaciteit wordt overvraagd. De Keijser: “De behandeling bij complex verlies bestaat vooral uit het verminderen van stress, het versterken van de veerkracht en het behandelen van belemmerende factoren”.
Met belemmerende factoren worden zowel emotionele belemmeringen, zoals schuld, schok en boosheid, maar ook cognitieve zaken bedoeld. “Bij die cognitieve belemmeringen kun je denken aan bijvoorbeeld zelfverwijt. Bovendien mogen we ook de praktische factoren niet vergeten, zoals bijvoorbeeld de juridische nasleep of de financiële gevolgen”, zo stelt de hoogleraar.
De Keijser: Bij het behandelen van stress gaat het dan voornamelijk om het op gang brengen en houden van het rouwproces, waarbij een referentiekader voor nabestaanden van groot belang is. “Blijven communiceren, steun geven, anders denken en problemen zelf leren oplossen zijn hierbij essentieel. Op het gebied van het versterken van de veerkracht ligt de nadruk op het leren omgaan met negatieve emoties, het ontwikkelen van zelfvertrouwen en het ontwikkelen en houden van een veerkrachtige kijk op het leven”.
Mindfulness bij vermissing
Ook bij vermissingen blijkt er volgens de Keijser veelal sprake te zijn van gecompliceerde rouw. Jaarlijks worden er 3600 personen vermist, waarvan 2000 korter dan vier maanden en 1600 langer dan vier maanden. In dit verband hebben verwanten van vermiste personen veelal te maken met het fenomeen ‘rumineren’. “Rumineren kan kort uitgelegd worden als het piekeren over een vermiste persoon, wat ten koste gaat van het dagelijks functioneren. Mindfulness kan helpen voorkomen onmogelijke doelen te stellen en leren om te leven mét, in plaats van te vechten tégen de onzekerheid, rusteloosheid en andere fenomenen die verbonden zijn met de vermissing en de vermiste”.
Gecompliceerde rouw na suïcide
In geval van gecompliceerde rouw na de zelfdoding van een geliefde dienen er andere accenten gelegd te wordeb. Na de suïcide van een naaste bestaat de behandeling volgens de Keijser uit drie componenten:
“Psycho-educatie over rouw en zelfdoding zijn van groot belang. Mensen moeten snappen wat mensen tot zelfdoding brengt om deze goed te kunnen verwerken. Het verkrijgen van een cognitief referentiekader en het tegengaan van misvattingen kunnen nabestaanden geruststellen in de moeilijke periode waar zij inzitten. Daarnaast is het opsporen en bewerken van niet-efficiënte gedachten of denkfouten over rouw en zelfdoding van belang evenals het doorverwijzen naar zelfhulpgroepen”.
Dit is het tweede artikel in een serie van drie over het onderwerp gecompliceerde rouw. Eerder verscheen in deze reeks een artikel over jong verlies.
Interessant artikel? Blijf op de hoogte van toekomstige artikelen via onze gratis nieuwsbrief!
