In Nederland en in het Westen worden hoge eisen gesteld aan moeders. Deze normen worden vaak ‘intensive mothering’ genoemd – een fenomeen waarbij de idealen zo hoog zijn dat ze bijna onbereikbaar worden. In een recent interview met Blik op Hulp besprak Prof. Dr. Inge van Nistelrooij de kernvragen: wat betekent zorgen écht, en is moederschap louter een individuele verantwoordelijkheid? Zij spreekt op 25 januari aanstaande over dit onderwerp op het jaarlijks congres over LVB.
Een Kijk Terug: Het DDR-Voorbeeld
In een NRC-artikel van augustus 2023 wordt beschreven hoe kinderen in de voormalige DDR bijna fulltime in crèches werden geplaatst, waarbij ze meer als ‘plantjes’ dan als mensen werden behandeld. Van Nistelrooij benadrukt: “Eten, drinken en rusten vormen slechts een deel van de essentiële zorg voor een kind.” “De ervaring dat er niemand reageert als je huilt, heeft de ontwikkeling van kinderen fundamenteel ondermijnd,” aldus een voormalige DDR-bewoner.
Behoeften
Volgens de zorgethiek is zorg in essentie het inspelen op de behoeften van een ander. “Zorg draait om het ingaan op de nood of behoefte van iemand anders,” stelt Van Nistelrooij. Ze verduidelijkt dat het niet alleen gaat om basisbehoeften zoals voeding en slaap, maar ook om aandacht, liefde en menselijk contact. Van Nistelrooij refereert aan het werk van Joan Tronto en legt uit dat zorg begint met aandacht en verantwoordelijkheid. Zorg moet competent en adequaat zijn, gebaseerd op de behoeften van de ontvanger. De samenleving moet structuren bieden die goede zorg ondersteunen.
Niet alleen economisch
De samenleving is niet alleen een economisch systeem, maar ook een netwerk van sociale relaties. “Als er voor dat netwerk geen oog is, valt de samenleving als gemeenschap uit elkaar,” waarschuwt van Nistelrooij. Ze wijst op de druk die vooral moeders voelen voor het emotionele welzijn van hun kinderen en op de negatieve effecten van een winstgerichte economie op onze leefomgeving. “Ook voor deze niet-economische kanten van ons leven hebben we zorg te dragen. Dat geldt ook voor de mensen die niet ‘winstgevend’ kunnen zijn, zoals ouderen en mensen met een LVB. Zorg is een kwestie van medemenselijkheid die onbetaalbaar is.”
Menselijk contact
Het ‘still face experiment’ van Edward Tronick onderstreept het belang van menselijk contact voor kinderen. Het toont aan hoe snel kinderen overstuur raken als ze niet de nodige aandacht krijgen.
“Goed genoeg ouderschap draait in mijn ogen vooral hierom: dat er gevoelvol én vaardig ingegaan wordt op de noden van een kind”, aldus Inge van Nistelrooij. Ouders mogen dus niet alleen op kennis worden beoordeeld: het vermogen tot contact, aanvoelen, medeleven is niet beperkt tot mensen met hoge cognitieve vermogens. Dit perspectief op zorg en ouderschap is essentieel voor hulpverleners en onderwijsprofessionals. Het herinnert hen eraan dat goede zorg verder gaat dan alleen basisbehoeften vervullen. Door aandacht en empathie te combineren met competentie, kunnen ze het welzijn en de ontwikkeling van kinderen echt ondersteunen. Daarbij komt steun aan de ouders ook het kind ten goede. En dat bevordert ook de respectvolle omgang met ouders die sommige vaardigheden niet hebben.
‘Goede’ moeder
Nederland, vaak aangeduid als de ‘kampioen deeltijdwerk voor moeders’, heeft een specifiek beeld van wat een ‘goede moeder’ inhoudt. Inge van Nistelrooij legt uit dat in onze maatschappij de zorg voor kinderen voornamelijk op de schouders van moeders ligt. Dit wordt versterkt door een cultuur van ‘intensive mothering’.
Intensive mothering
De eisen die tegenwoordig aan moeders worden gesteld, zijn aanzienlijk verhoogd, met name onder invloed van sociale media. Het concept van ‘goed genoeg moederschap’, oorspronkelijk geïntroduceerd door Winnicott in 1960, heeft plaatsgemaakt voor ‘intensive mothering’ en ‘new momism’. Sharon Hays (1996) omschreef dit ‘intensief moederen’ als: “gefocust op het kind, geleid door experts, emotioneel veeleisend, arbeidsintensief en financieel duur”.
De impact van maatschappelijke normen is evident; de maatschappij oordeelt snel over moeders die niet aan het verwachte ideaalbeeld voldoen. Deze normen zijn belastend voor alle moeders die zich in complexe situaties bevinden, zoals armoede en achterstand.
De sociale verloskunde: een nieuw perspectief
De ‘sociale verloskunde’ biedt een fris perspectief op het moederschap. Het richt zich op de bredere maatschappelijke factoren die moeders beïnvloeden, in plaats van individueel falen te benadrukken. “Het gaat in de regel niet om ‘slechte moeders’, maar om een complexe problematiek van armoede en achterstand.” Zo kun je misschien ook op een andere manier naar ouders met een LVB kijken: de cognitieve eisen die we stellen aan ouders, daar kunnen zij niet aan voldoen. Maar daarom zijn zij nog geen slechte moeders. Misschien moet er iets veranderen in de samenleving, waardoor zij volop mee kunnen doen.
Maatschappelijke verantwoordelijkheid voor zorg
Door deze verandering van perspectief, wordt duidelijk dat kindzorg niet een individuele, maar een maatschappelijke verantwoordelijkheid is. ‘It takes a village to raise a child’, en dat geldt voor elk kind. Ouders kunnen niet alléén zorgen voor veiligheid, voldoende financiële middelen en de omstandigheden waarin hun kind tot ontwikkeling kan komen. Daar hebben zij hulp en ondersteuning van de samenleving voor nodig. En ook het vertrouwen dat zij doen wat ze kunnen.
Ingrijpen
Ingrijpen in de privésfeer van gezinnen is een gevoelig onderwerp, vooral na misstanden zoals de toeslagenaffaire. Als er al moet worden ingegrepen, moet dat met de grootste voorzichtigheid worden benaderd, met respect voor individuele rechten en de context van elke unieke situatie. “Mensen met een LVB kúnnen bijvoorbeeld goede ouders zijn. Het oordeel kan nooit in het algemeen gegeven worden, maar kan alleen per persoon in diens unieke context worden bekeken, waarbij we ook kritisch naar de samenleving moeten durven kijken”, aldus Inge van Nistelrooij.
Belang van het kind
Het beschermen van de belangen van het kind is essentieel. Maar het is cruciaal om te erkennen dat deze belangen breder zijn dan alleen basisbehoeften. Kinderen hebben ook liefde, aandacht en emotionele steun nodig. Het respecteren van het recht op gezinsvorming terwijl de belangen van het kind worden beschermd, blijft een uitdaging, maar het is essentieel dat we als maatschappij dit evenwicht blijven zoeken.
Prof. Dr. Inge van Nistelrooij spreekt uitvoerig over de gevolgen van intensive mothering voor mensen met een licht verstandelijke beperking tijdens het jaarlijks congres LVB op 25 januari 2024 in Utrecht.
Prof. Dr. Inge van Nistelrooij promoveerde op een proefschrift over zelfopoffering in de zorg. Daarnaast publiceerde ze wetenschappelijke publicaties over zorgethiek, affectiviteit, zelfopoffering, relationaliteit en verantwoordelijkheid. De laatste jaren onderzoekt zij geboortezorg, moederschapspraktijken en het zelfverstaan van moeders. De Dialogical Self Theory dient daarbij zowel als een belangrijke theorie voor het duiden van het ‘moederlijke zelf’, maar kan ook verrijkt worden met stemmen van moeders.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.
