Mensen met LVB extra kwetsbaar voor criminaliteit en verslaving
On 18/02/2016 by Redactie StandardMensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) zijn extra kwetsbaar wanneer het gaat over criminaliteit en verslavingsproblematiek. Maar waardoor komt dat dan? En wat kun je ermee als hulpverlener? Daarover sprak Dr. Hendrien Kaal, die lector LVB en jeugdcriminaliteit aan de Hogeschool Leiden is, op het jaarlijks congres over LVB dat onlangs gehouden werd in Utrecht.
Intelligentie
Statistisch gezien blijkt er een relatie te zijn tussen criminaliteit en het hebben van een licht verstandelijke beperking. Een populatie veelplegers heeft daarbij doorgaans een lagere gemiddelde intelligentie dan een populatie van arrestanten. Ook blijkt onder veelplegers het gemiddelde IQ lager te zijn dan in huizen van bewaring. De vraag is echter of er in de hulpverlening aan deze mensen zo erg gefocust zouden moeten worden op IQ. Er zijn tenslotte andere kenmerken van een licht verstandelijke beperking die minstens evenveel impact hebben op de kwaliteit van leven van deze mensen. Kaal: “Ik vind dat we onderscheid moeten maken tussen wat men vindt en wat wij, als hulpverleners, vinden”. In het buitenland wordt veelal de zogenaamde AAIDD-definitie gebruikt, waarin gesteld wordt dat iedereen met een IQ dat lager is dan 70 à 75, een licht verstandelijke beperking zou hebben. In Nederland spreken we over het algemeen ook van een LVB wanneer er sprake is van een IQ tussen de 70 en 85, in combinatie met problemen in het adaptief gedrag. Voor dat laatste is in de praktijk echter wel minder aandacht.
Adaptief gedrag
De Leidse lector vindt de mate waarin mensen in staat zijn adaptief gedrag te vertonen niet minder belangrijk: “Hoe goed kun je je handhaven in de maatschappij? Het antwoord op die vraag hangt sterk af van de maatschappij waarin je leeft en niet alleen van de intelligentie van de persoon waar het om draait. In de loop van de tijd hebben we dan ook een sterke toename gezien van het aantal mensen met een LVB in onze samenleving. Dat komt niet doordat er tegenwoordig meer mensen zijn die een laag IQ hebben, maar wel doordat meer mensen met een laag IQ zich niet kunnen handhaven in onze steeds ingewikkelder wordende maatschappij.”
Aan alternatieven voor het kijken naar IQ, wordt in de tussentijd gewerkt. Zo is er bijvoorbeeld de zogenaamde Supports Intensity Scale (SIS)-index, waarmee vooral gekeken wordt naar de hulpbehoefte van mensen, maar ook instrumenten als de zelfredzaamheidsmatrix hebben oog voor de individuele verschillen in wat mensen in de praktijk kunnen.
Criminaliteit
Er blijkt weinig goed onderzoek te zijn naar welk deel van de delinquenten een laag IQ heeft. Dat is volgens Kaal dan ook lastig te onderzoeken: de meerderheid van de gedetineerden wil in de regel niet meewerken aan een dergelijk onderzoek. “En dan kun je dus geen uitspraken doen over de populatie. Je weet niet wie er niet meedoen, maar het is goed denkbaar dat vooral de mensen die vrezen te ‘falen’ voor zo’n test, uitvallen. Onderzoek onder problematische groepen suggereert dat tussen de 30 en 40% van die populaties een licht verstandelijke beperking heeft. Screening op LVB laat vergelijkbare percentages zien.”
Maar hoe komt dat dan dat mensen met een LVB zo sterk oververtegenwoordigd zijn binnen de criminaliteit en het gevangeniswezen? Daarover bestaan veel theorieën. Het kan zijn dat mensen in de criminaliteit een alternatieve strategie vinden om hun persoonlijke doelen, zoals bijvoorbeeld het kunnen kopen of krijgen van mooie spullen, te bereiken. Daarbij kunnen ze ook gemakkelijk beïnvloed worden door verkeerde vrienden. Daarnaast hebben ze weinig zelfcontrole en minder binding met de maatschappij. Al deze zaken maken deze mensen dus bijzonder kwetsbaar voor het verzeild raken in de criminaliteit.
Verslaving
En hoe zit dat dan met het verslavingsrisico? “Wanneer je die vraag wil beantwoorden, dan moet je ook oog hebben voor de ‘positieve’ redenen die iemand met een licht verstandelijke beperking kan hebben om alcohol of drugs te gebruiken. Het levert hen bijvoorbeeld aansluiting bij een groep op, omdat er vaak in groepsverband gebruikt wordt. Het kan hen ook een gevoel van autonomie en keuzevrijheid geven, of hun gebruik is een vorm van zelfmedicatie om stress als gevolg van de permanente overvraging die ze ervaren, te reduceren”.
Hun verhoogde kwetsbaarheid voor middelenmisbruik kent echter ook een cognitieve oorzaak. “Mensen met een LVB hebben vaak moeite met het nadenken over de lange termijn gevolgen van hun acties. Ze beschikken bovendien over een betrekkelijk laag probleemoplossend vermogen, waardoor ze vaak moeilijk kunnen stoppen met iets waaraan ze begonnen zijn.
Herkennen
Een belangrijke oorzaak van het niet of te laat op gang komen van adequate hulpverlening aan mensen met een LVB die crimineel gedrag vertonen of verslaafd zijn, is erin gelegen dat het vaststellen van een LVB door de manier waarop mensen in de dagelijkse omgang overkomen, buitengewoon moeilijk is: een LVB is doorgaans niet aan uiterlijke kenmerken te herkennen.
Mensen met een LVB doen vaak hun best om hun beperking te verhullen, hetgeen de herkenning lastig kan maken, zelfs voor het deskundig oog van een expert als Kaal. “Ik heb ooit in een restaurant waarin mensen met een beperking werkten met iemand zitten praten, waarbij het me wintig minuten kostte om erachter te komen of ik met een cliënt te maken had of met een begeleider! Zó moeilijk kan het dus zijn. Zélfs als je ernaar op zoek bent, zoals ik was, kan het nog een hele tijd duren voor je het merkt. De herkenning van mensen met een LVB schiet dan ook tekort. Vaak wordt de intelligentie van deze mensen schromelijk overschat.”
Hulpverlenen bij criminaliteit en verslaving
Hulpverlening aan mensen met een LVB lijkt zoden aan de dijk te zetten. Van de jongeren die LVB-hulp krijgen, vertoont 20% problematisch middelengebruik terwijl dat bij jongeren met een LVB en bijkomende problematiek 75% is. Dat roept de vraag op waaraan goede hulpverlening aan mensen met een LVB dan moet voldoen om zulke goede of nog betere resultaten te kunnen boeken.
Kaal: “Allereerst zijn kortdurende interventies, gericht op het ‘oplossen’ van verslaving en criminaliteit bij jongeren met een LVB vaak niet voldoende. Want de LVB los je simpelweg niet op. Als het weer goed gaat, moet je bij deze groep mensen niet ophouden, maar juist dóórgaan omdat het lijkt te werken. Deze mensen hebben vaak levenslang ondersteuning nodig”. Dat wil echter niet zeggen dat ze altijd evenveel ondersteuning nodig hebben, relativeert ze: “De puberteit is voor jongeren met een LVB net zo goed een turbulente tijd, waarin ze vaak meer ondersteuning nodig hebben dan wanneer ze vijftig zijn”.
Principes en methodieken
Ook algemene hulpverleningsprincipes zoals het responsiviteitsbeginsel spelen een belangrijke rol in de effectiviteit van de hulpverlening. “Ga na of je interventie aansluit bij degene die je voor je hebt. En dat is best lastig. Sla je de plank mis en is de interventie te hoog gegrepen, dan is daarmee de zoveelste faal-ervaring een feit. Dat werkt ook zorgmijding in de hand. ‘Baat het niet, het schaadt ook niet’, gaat hier dus niet op. Ga dus na of, wanneer er geen passende interventie beschikbaar is, iets echt wel beter is dan niets. Dat is beslist niet altijd het geval”, aldus Kaal.
Een probleem bij het verlenen van hulp aan mensen met een LVB is dat de meeste methodieken die gericht zijn op het voorkomen of behandelen van risicogedrag, geschreven zijn voor mensen met een normale begaafdheid. Die interventies moeten dan aangepast worden. Maar hoe doe je dat? Een aanknopingspunt daarvoor is de Richtlijn effectieve interventies LVB, op basis waarvan je bestaande interventies kunt aanpassen om ze LVB-proof te maken. “Dat begint met goede diagnostiek om erachter te komen wie je voor je hebt en wat er bij hem of haar zou kunnen aansluiten. Probeer daarbij het netwerk mee te krijgen, ook al is dat moeilijk omdat het netwerk zelf vaak ook zwak is. Op die manier kunnen ze in het dagelijks leven de jongere helpen in de praktijk te brengen wat hij of zij geleerd heeft.”
Hete aardappel
Dat zulke hulpverlening geboden wordt is echter verre van vanzelfsprekend. Kaal: “Ik erger me altijd wanneer er weer eens gesuggereerd wordt dat de IQ-grens omlaag zou moeten, omdat dat zo veel mensen in de zorg zou schelen. Maar ja, dan vallen die mensen dus tussen de wal en het schip en komen we ze later toch wel ergens anders tegen. Zoals bij politie en justitie, bijvoorbeeld.”
Criminaliteit en verslaving bij mensen met een LVB worden bovendien nog te vaak als een hete aardappel doorgegeven van de ene hulpverleningsorganisatie aan de andere, omdat niemand zich probleemhouder lijkt te voelen. Hoe je in zo’n situatie de politiek van de noodzaak om de hulpverlening aan deze mensen te omarmen overtuigt? “Aandacht geven aan wanneer het fout gaat”, zo stelt Kaal. “Dat is altijd heel vervelend, maar wel belangrijk om ervoor te zorgen dat het belang van het begeleiden van deze mensen voor het voetlicht komt”.
Interessant artikel? Meld je dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren? Dat kan in onze LinkedIn-groep.
You may also like
Archieven
- april 2024
- maart 2024
- februari 2024
- januari 2024
- december 2023
- november 2023
- oktober 2023
- september 2023
- augustus 2023
- juni 2023
- mei 2023
- april 2023
- maart 2023
- februari 2023
- januari 2023
- december 2022
- november 2022
- oktober 2022
- september 2022
- juni 2022
- mei 2022
- februari 2022
- januari 2022
- december 2021
- november 2021
- oktober 2021
- september 2021
- augustus 2021
- juni 2021
- april 2021
- maart 2021
- februari 2021
- januari 2021
- november 2020
- oktober 2020
- september 2020
- augustus 2020
- juli 2020
- juni 2020
- mei 2020
- april 2020
- maart 2020
- februari 2020
- januari 2020
- december 2019
- november 2019
- oktober 2019
- september 2019
- augustus 2019
- juni 2019
- mei 2019
- april 2019
- maart 2019
- februari 2019
- januari 2019
- december 2018
- november 2018
- oktober 2018
- september 2018
- augustus 2018
- juli 2018
- juni 2018
- mei 2018
- april 2018
- maart 2018
- februari 2018
- januari 2018
- december 2017
- november 2017
- oktober 2017
- september 2017
- juni 2017
- mei 2017
- april 2017
- maart 2017
- februari 2017
- januari 2017
- december 2016
- november 2016
- oktober 2016
- september 2016
- augustus 2016
- juli 2016
- juni 2016
- mei 2016
- april 2016
- maart 2016
- februari 2016
- januari 2016
- december 2015
- november 2015
- oktober 2015
- september 2015
- augustus 2015
- juli 2015
- juni 2015
- mei 2015
- april 2015
- maart 2015
- februari 2015
- januari 2015
- december 2014
- november 2014
- oktober 2014
- september 2014
- juli 2014
- juni 2014
- mei 2014
- april 2014
- maart 2014
- februari 2014
- januari 2014
- december 2013
- november 2013
- oktober 2013
- september 2013