Kenmerken licht verstandelijke beperking (LVB) vaak gemist

De kenmerken van een licht verstandelijke beperking (LVB) worden door veel hulpverleners niet meteen herkend. Dat komt doordat er aan de buitenkant niets aan deze mensen te zien is. In Nederland wonen tussen de 1,8 en 2,5 miljoen mensen die aan alle kenmerken van een licht verstandelijke beperking voldoen. Ze zijn vaak expert in het verbergen van hun beperking.

Kenmerken van een licht verstandelijke beperking

Foto: Kristin Schmit (CC BY 2.0)

Wanneer strikt gekeken wordt naar de bestaande diagnostische criteria, zijn er twee kenmerken van een licht verstandelijke beperking. De persoon in kwestie moet een IQ van tussen de 55 en 70 hebben én er moet sprake zijn van een beperking in het sociaal aanpassingsvermogen. Het IQ-criterium is echter niet het belangrijkste bij het bepalen welke hulpverlening zij nodig hebben. Andere kenmerken van een licht verstandelijke beperking zijn immers veel bepalender voor de betekenis die het hebben van een LVB heeft voor iemands dagelijks leven. Wanneer mensen alleen een laag IQ hebben, maar niet de andere kenmerken van een licht verstandelijke beperking hebben, dan spreken we over zwakbegaafdheid.

Psychiatrische problemen

Het gebrekkig sociaal aanpassingsvermogen is veelal niet alleen een gevolg van de LVB problematiek, maar ook van bijkomende psychiatrische problematiek. Daarbij valt te denken aan bijvoorbeeld persoonlijkheidsstoornissen. De diagnostiek van zulke stoornissen wordt vaak bemoeilijkt doordat de kenmerken van de licht verstandelijke beperking sterk lijken op de kenmerken van persoonlijkheidsproblematiek. De oorzaak ligt echter ergens anders. Andere kenmerken van een licht verstandelijke beperking zijn beïnvloedbaarheid en een gebrekkige impulscontrole. Ze hebben vaak moeite met het omgaan met regels. Ook zijn mensen met een LVB extra kwetsbaar wanneer het gaat om criminaliteit en verslavingsproblematiek.

Overvraging bij LVB problematiek

Zoals gezegd, is in de regel aan de uiterlijke kenmerken van deze mensen niet te zien dat zij een LVB hebben. Daardoor houden mensen waarmee ze in contact komen geen rekening met de kenmerken van hun licht verstandelijke beperking. Dat leidt vaak tot overvraging. Het gedrag dat daarmee samenhangt, lijkt dan vaak op psychiatrische problematiek. De oorzaak van dat gedrag is dan echter niet gelegen in een psychiatrisch probleem, maar in het gegeven dat zij willen voldoen aan niet-haalbare verwachtingen van hun sociale omgeving.

Gezinsproblematiek

Betrekkelijk vaak is er ook sprake van gezinsproblematiek bij deze doelgroep. Mensen met LVB problematiek zijn bijvoorbeeld oververtegenwoordigd in multiprobleemgezinnen en / of zijn zogeheten KOPP-kinderen: kinderen van ouders met psychiatrische problematiek. Voor deze groep jongeren zijn interventies ontwikkeld waarbinnen rekening gehouden wordt met de kenmerken van een licht verstandelijke beperking. Ouders met een licht verstandelijke beperking schrijven opvoedproblemen ook vaker toe aan de eigenschappen van het kind in plaats van aan hun eigen opvoedvaardigheden. Zij moeten dan ook vaak gebruik maken van één of meerdere vormen van opvoedingsondersteuning. Bij kinderen met een LVB en psychische problemen blijkt het aanpakken van hun problemen via hun ouders effectief te zijn. De ouders spelen ten slotte een belangrijke rol in het leven van hun kind (en vice versa). Het is voor hulpverleners dan ook belangrijk dat zijn niet alleen een vertrouwensband opbouwen met de cliënt, maar ook met diens ouders.

Kenmerken van een licht verstandelijke beperking in de communicatie

Wanneer je communiceert met mensen met een LVB, is het belangrijk om rekening te houden met de manier waarop de kenmerken van een licht verstandelijke beperking het gesprek beïnvloeden en hoe je boodschap begrepen wordt. De belangrijkste kenmerken waar je rekening mee zou moeten houden, zijn:

• Mensen met een LVB hebben meer moeite met het verwerken van informatie. Ze snappen minder vlot en minder goed dan mensen zonder LVB problematiek. Daarom is het goed om rekening te houden met de technieken voor communicatie met laag taalvaardige mensen. Er is ook apart brochuremateriaal voor mensen met een LVB, zoals bijvoorbeeld de brochure over het coronavirus van 2020. Andere voorbeelden van duidelijke communicatie zijn ook terug te vinden in de praktijk van het werken met mensen met een LVB tijdens de coronacrisis;
• Ze hebben vaker moeite met het onthouden van wat er gezegd is. Een belangrijk kenmerk van een licht verstandelijke beperking is dan ook dat deze mensen een slecht geheugen hebben;
• Een beperkte woordenschat en een beperkt vermogen om zich uit te drukken zijn belangrijke kenmerken van een licht verstandelijke beperking;
• De omgang met mensen is vaak moeilijk voor mensen met een LVB. Als gevolg van de andere kenmerken van een licht verstandelijke beperking, hebben ze moeite met zich verplaatsen in anderen. Daarnaast wordt hun gedrag vaak als te gereserveerd of juist niet gereserveerd genoeg gezien door de sociale omgeving;
• Generaliseren van informatie die in de ene context is opgedaan naar de andere situatie, vinden zij moeilijk.

Deze kenmerken van een licht verstandelijke beperking maken deze mensen bijvoorbeeld ook in de toegang tot de zorg erg kwetsbaar.

Gezondheidsrisico’s

Door een scala aan leefstijlproblemen bij mensen met een LVB, lopen zij onder meer een verhoogd risico op overgewicht. Vanwege de communicatie-gerelateerde kenmerken van een licht verstandelijke beperking, is ook het geven van seksuele voorlichting een uitdaging. Tegelijkertijd is het bitter hard nodig, want door hun beïnvloedbaarheid, gebrekkige impulscontrole en moeite met het nemen van sociaal perspectief, vinden zij het moeilijk hun eigen seksuele grenzen en die van anderen te herkennen en te respecteren. Ten aanzien van de voorlichting aan jongeren met een LVB wordt dan ook onder meer aangeraden om veel met boeken, plaatjes, video’s en spelvormen te werken.

Kenmerken licht verstandelijke beperking migranten

De kenmerken van een licht verstandelijke beperking zijn voor niet-westerse migranten niet anders dan voor westerse mensen. Door hun culturele achtergrond zijn ze echter wel vaak dubbel gehandicapt in onze samenleving. In niet-westerse culturen wordt meestal niet volgens het medisch-psychologische model dat wij in Nederland hanteren gedacht. Daardoor wordt het etiket dat je als hulpverlener op dezed mensen plakt minder gemakkelijk geaccepteerd. Verder worden de kenmerken van hun licht verstandelijke beperking versterkt door taalproblemen, het niet begrijpen van ons zorgsysteem, culturele drempels en een beperkt netwerk.

Aangepaste interventies

Bestaande interventies dienen vaak aangepast te worden aan de kenmerken van een licht verstandelijke beperking, willen ze kans van slagen hebben. Zo is bijvoorbeeld Multisysteem Therapie (MST) aangepast aan mensen met een licht verstandelijke beperking. Deze variant heet MST-ID. In de begeleiding van mensen met een licht verstandelijke beperking is echter niet alleen de interventie relevant, maar ook de attitudes van de begeleider en de organisatie- en teamcontext waarin de interventie plaatsvindt.

Meer lezen

Op onze bronnen-pagina zijn volop boeken over mensen met een licht verstandelijke beperking te vinden.

Interessant artikel? Meld je dan nu aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!