Multiprobleemgezinnen: niet alles wat effectief is, is zinvol
On 11/02/2019 by Redactie StandardBlik op hulp is ook dit jaar weer mediapartner van het jaarlijks congres over multiprobleemgezinnen. Rudi Roose is universitair hoofddocent sociaal werk en één van de keynote sprekers op dit congres. Reden voor Blik op Hulp om met een interview alvast een voorschot op zijn bijdrage te nemen.
Multiprobleemgezinnen
De notie multiprobleemgezin kent vele verschillende definities. Er wordt regelmatig verwezen naar de definitie van Baartman die stelt dat een multiprobleemgezin een gezin is van minimaal één ouder en één kind dat langdurig kampt met een combinatie van sociaal-economische en psychosociale problemen. Roose ziet daar echter graag nog iets aan toegevoegd: “Zelf vind ik de aanvulling die Pol Ghesquière daarbij ooit maakte in het kader van zijn proefschrift zeer relevant. Het gaat bij hem om gezinnen die veel hulp gebruiken, maar waarbij de betrokken hulpverleners het gezin weerbarstig ‘vinden’ voor hulp. Belangrijk bij deze aanvulling is dus het constructieaspect: het gaat om gezinnen die niet per definitie weerbaarstig ‘zijn’, maar weerbarstig ‘bevonden’ worden door de hulpverlening. Met andere woorden, in deze definitie verschuift de discussie over multiprobleemgezinnen van een focus op gezinnen met veel problemen, naar ook een discussie over de wijze waarop hulpverleners al dan niet in staat zijn om met deze gezinnen constructieve relaties aan te knopen”.
Weerbarstig
Klaarblijkelijk vinden veel hulpverleners deze gezinnen dus een hele uitdaging om mee te werken. Maar hoe komt dat dan? “Als ik daar een nogal vreemd antwoord mag op geven zou ik zeggen: dat komt door de idee dat hulpverlening moet werken en resultaat moet bereiken”, stelt de sympathieke Vlaming. “Een basisidee dat mijn denken over hulpverlening stuurt is het concept ‘Kwaliteit van aanwezigheid’ dat werd ontwikkeld door de Nederlandse onderzoeker Occo Warmenhoven in de jaren zeventig. Het gaat er over dat hulpverleners er in de eerste plaats moeten ‘zijn’. Met andere woorden dat ze aandacht moeten hebben voor de leefwereld van mensen en de situatie waarin mensen zich bevinden. En dat dan zonder daar per definitie allerlei doelstellingen aan te koppelen of oplossingsstrategieën voor te stellen. Die kunnen natuurlijk wel nodig zijn, maar de basisidee is dat je er bent en dán pas kijkt of en wat mogelijk meer nodig is. Ik denk dat we in de hulpverlening die basiskwaliteit vaak verliezen, omdat hulpverleners uit eigen overtuiging of aangestuurd door allerlei externe richtlijnen moeilijk kunnen aanvaarden dat hulpverlening per definitie een kwetsbaar en hobbelig gebeuren is”.
Niet “effectief”, maar wel zinvol
Tegenwoordig moet de hulpverlening aan multiprobleemgezinnen vooral effectief zijn. Want als het niet effectief is, heeft het dan nog wel bestaansrecht? Roose: “Natuurlijk moeten we nadenken over wat werkzaam is in hulpverlening, maar de idee dat hulpverlening die niet succesvol is ook niet zinvol zou zijn, is een foute aanname. Zo geef ik nog altijd graag het voorbeeld van de hulp aan langdurige daklozen die aangaven dat het niet werkte. Die mensen hadden na verloop van tijd bijvoorbeeld nog steeds schulden en problemen met alcohol. Maar het was wél zinvol! Zo wisten ze daarna dat er mensen waren in de samenleving, zoals bijvoorbeeld hulpverleners, die het beste met hen voorhadden en dat de samenleving niet volledig onbetrouwbaar was”.
Wel effectief, maar niet zinvol
Niet alles dat effectief is, is dus zinvol. Maar kun je dat dan ook omdraaien? Kunnen effectieve interventies ook zinloos zijn? “Ja, dat is zeker zo”, stelt Roose. “Een mooi voorbeeld is dat van Colapinto die verwijst naar een gezin waarbij de hulpverlener ingezet wordt om het conflict tussen moeder en dochter op te lossen. Dat werkt, want ze maken geen ruzie meer. Tegelijkertijd kun je je afvragen of het wel zinvol was, zeker wanneer je weet dat moeder en dochter na de interventie helemaal niet meer tegen elkaar praten. Een probleem is dat binnen onze hulpverlening door de geschiedenis heen vanuit allerlei modellen gedacht wordt die niet noodzakelijk aansluiten bij de leefwereld van kwetsbare mensen. Echo’s daarvan vinden we natuurlijk bijvoorbeeld ook in de Presentietheorie van Andries Baart”.
Koesteren van tijd en ruimte
In complexe situaties zoals werken met multiprobleemgezinnen, is ruimte creëren voor bijvoorbeeld twijfel, falen en proberen broodnodig. Tegelijkertijd is dat uitermate complex. Ook omdat hulpverleners terecht ongerust kunnen zijn en geen tijd hebben. Er kunnen tegelijkertijd ook risico’s bestaan die werkelijk direct en dwingend moeten worden aangepakt. Maar ook omdat hulpverleners gefrustreerd kunnen worden omdat het niet werkt, of omdat mensen niet gemotiveerd zijn. In andere gevallen moeten hulpverleners dingen doen die buiten hun mandaat vallen. Hoe laveer je in die complexiteit? Wat is daarvoor nodig?
Roose: “Bij het aansluiten op zulke complexe en gevoelige situaties gaat het voor mij om de aandacht voor het koesteren van tijd en ruimte, van twijfel. Alleen zo kunnen we proberen eerlijk en transparant te werken en betekenis krijgen. Een valkuil is voor mij ook het begrenzend denken: de stelling ‘dat hoort niet bij mijn opdracht’ vind ik vaak nogal verontrustend. Zo was er recent een jeugdhulpverlener die me toevertrouwde dat hij met een arm gezin werkte. Het gezin had thuis geen warm water, maar dat was volgens de hulpverlener voor de jongere geen probleem, omdat de jongere een aantal keren per week kon douchen in de sportclub. Hoewel ook dit natuurlijk al een gebrekkige oplossing is voor de jongere, vroeg ik hem wat de betekenis daarvan is voor de ouders. Deze konden immers niet naar de sportclub. Het antwoord was dat hij in het ‘belang van het kind’ werkte en dat de ouders buiten zijn mandaat lagen”.
Ontgrenzing
Met dat soort afbakening kunnen we natuurlijk nooit zinvol ondersteuning bieden aan multiprobleemgezinnen. Een belangrijk kenmerk van dit type gezinssystemen is immers dat de problemen die zij ervaren complex en vervlochten zijn. Maar wat moet je dan als hulpverlener? Roose: “Actueel lossen we dat dan op door netwerken te creëren. Dat kan prima zijn natuurlijk, maar ook daar zien we dat de begrenzing kan spelen: men verwacht dan dat iedereen bij zijn of haar mandaat blijft, maar de afbakening die hulpverleners maken is niet altijd zinvol voor gezinnen zelf. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat mensen niet het minste willen zeggen over schulden met de persoon die verantwoordelijk is voor schuldbemiddeling, omdat men een controlerende benadering verwacht. Dat vraagt ook in het kader van netwerkvorming de openheid en bereidheid tot transparantie en ontgrenzing”.
Zelfregulatie
Op het congres spreekt Roose over herstel van zelfregulatie. Maar wat moeten we daar dan precies onder verstaan? Hoe raken multiprobleemgezinnen die kwijt en hoe kun je hen helpen om die te herstellen? “Daar ben ik nog niet uit”, erkent Roose. “Ik blijf het een vreemd idee vinden dat mensen of gezinnen zelfregulerend moeten zijn. We zitten natuurlijk in een maatschappelijke tijd waarin de nadruk ligt op eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. De focus op zelfregulatie ligt voor mij dan ook op respect voor mensen in het luisteren naar eigen strategieën en krachten, al houd ik absoluut niet van de eigen kracht mantra en de idee dat we mensen in ‘hun kracht gaan zetten’. Dit houdt ook in dat we leren kijken en luisteren naar mensen en zeer omzichtig omspringen met interventies en bemoeienissen. Tegelijkertijd moeten we als onderdeel van regulatie of ‘recovery’ – ook een populaire term nu – het recht op hulpverlening blijven vatten en aanvaarden dat sommige gezinnen mogelijk hun hele leven lang gebruik moeten kunnen maken van professionele ondersteuning. En dat moeten we niet eenvoudiger voorstellen dan het is. Want het ís vaak ook moeilijk. Denk dus ook niet dat het ooit gemakkelijk wordt. Maar net daarin ligt de uitdaging, in het geëngageerd blijven in de complexiteit”.
Op het congres over multiprobleemgezinnen zal Rudi Roose zijn zienswijze en praktische adviezen verder toelichten.
[team title=”Prof. Dr. Rudi Roose” subtitle=”” url=”” image=”https://blikophulp.nl/wp-content/uploads/2017/05/rudiroose.jpg”]Rudi is opgeleid tot pedagoog en criminoloog en werkte vele jaren in de residentiële en ambulante jeugdzorg. Hij promoveerde tot doctor in de Pedagogische Wetenschappen en werkt momenteel als Universitair docent en opleidingsvoorzitter Sociaal Werk aan de Universiteit van Gent. [/team]
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep. Boeken over multiprobleemgezinnen vind je op onze bronnen-pagina.
You may also like
Archieven
- maart 2024
- februari 2024
- januari 2024
- december 2023
- november 2023
- oktober 2023
- september 2023
- augustus 2023
- juni 2023
- mei 2023
- april 2023
- maart 2023
- februari 2023
- januari 2023
- december 2022
- november 2022
- oktober 2022
- september 2022
- juni 2022
- mei 2022
- februari 2022
- januari 2022
- december 2021
- november 2021
- oktober 2021
- september 2021
- augustus 2021
- juni 2021
- april 2021
- maart 2021
- februari 2021
- januari 2021
- november 2020
- oktober 2020
- september 2020
- augustus 2020
- juli 2020
- juni 2020
- mei 2020
- april 2020
- maart 2020
- februari 2020
- januari 2020
- december 2019
- november 2019
- oktober 2019
- september 2019
- augustus 2019
- juni 2019
- mei 2019
- april 2019
- maart 2019
- februari 2019
- januari 2019
- december 2018
- november 2018
- oktober 2018
- september 2018
- augustus 2018
- juli 2018
- juni 2018
- mei 2018
- april 2018
- maart 2018
- februari 2018
- januari 2018
- december 2017
- november 2017
- oktober 2017
- september 2017
- juni 2017
- mei 2017
- april 2017
- maart 2017
- februari 2017
- januari 2017
- december 2016
- november 2016
- oktober 2016
- september 2016
- augustus 2016
- juli 2016
- juni 2016
- mei 2016
- april 2016
- maart 2016
- februari 2016
- januari 2016
- december 2015
- november 2015
- oktober 2015
- september 2015
- augustus 2015
- juli 2015
- juni 2015
- mei 2015
- april 2015
- maart 2015
- februari 2015
- januari 2015
- december 2014
- november 2014
- oktober 2014
- september 2014
- juli 2014
- juni 2014
- mei 2014
- april 2014
- maart 2014
- februari 2014
- januari 2014
- december 2013
- november 2013
- oktober 2013
- september 2013