Posttraumatische stresssymptomen bij mensen met een verstandelijke beperking
On 17/09/2024 by Redactie StandardMensen met een (licht) verstandelijke beperking worden vaak blootgesteld aan een breed scala aan stressvolle levensgebeurtenissen. Deze gebeurtenissen kunnen uiteenlopen van dagelijkse veranderingen tot emotioneel ingrijpende ervaringen, zoals het verlies van een ouder of een verandering in de zorgomgeving. Wat deze groep bijzonder kwetsbaar maakt, is hun beperkte vermogen om met deze gebeurtenissen om te gaan. Er bestaat echter een gebrek aan consensus over hoe deze gebeurtenissen worden geclassificeerd en hoe ze kunnen leiden tot symptomen van posttraumatische stressstoornis (PTSS). Nederlandse wetenschappers van onder meer de Radboud Universiteit, Amsterdam UMC en diverse GGZ-organisaties, deden onderzoek naar de relatie tussen stressvolle levensgebeurtenissen en PTSS-symptomen bij mensen met een (licht) verstandelijke beperking.
PTSS-criteria
PTSS is een psychische aandoening die wordt gekenmerkt door symptomen zoals herbelevingen, vermijding van traumagerelateerde stimuli, negatieve veranderingen in gedachten en stemming, en verhoogde prikkelbaarheid. Volgens het diagnostisch handboek voor psychische stoornissen, de DSM-5 moet een traumatische gebeurtenis voldoen aan het zogenaamde A-criterium om te leiden tot PTSS. Dit criterium stelt dat de persoon zelf een bedreiging met de dood, ernstig letsel of seksueel geweld moet hebben meegemaakt, of hier direct getuige van moet zijn geweest.eview
Er is echter een groeiende discussie over de toepasbaarheid van dit A-criterium voor mensen met een (L)VB. Deze groep ervaart vaak minder ernstige, maar toch ingrijpende levensgebeurtenissen die niet voldoen aan het A-criterium, maar wel leiden tot aanzienlijke psychische en gedragsmatige problemen. In het eerdergenoemde Nederlandse onderzoek werd dit debat nader onderzocht en werd aangetoond dat deze mensen kwetsbaarder zijn voor de gevolgen van stressvolle levensgebeurtenissen en mogelijk andere diagnostische criteria nodig hebben.
Onderzoeksopzet en methodologie
Deze zogeheten ‘scoping review’ was gericht op het verkennen van de relatie tussen stressvolle levensgebeurtenissen en PTSS-symptomen bij mensen met een (L)VB. Hiervoor werden 38 studies geanalyseerd die gegevens verzamelden over mensen met (L)VB die stressvolle levensgebeurtenissen hadden meegemaakt. Een groot deel van deze onderzoeken maakte gebruik van kwantitatieve methoden, waarbij voornamelijk vragenlijsten werden afgenomen bij zowel de deelnemers zelf als bij hun verzorgers.
Het gebruik van vragenlijsten aangepast voor mensen met (L)VB was cruciaal, maar niet altijd consistent toegepast. In 10 van de studies werden speciaal ontworpen of aangepaste vragenlijsten gebruikt om levensgebeurtenissen te meten, maar in andere gevallen werden vragenlijsten gebruikt die niet gevalideerd waren voor deze doelgroep. Dit wijst op een gebrek aan gestandaardiseerde instrumenten voor het meten van stress en PTSS bij mensen met (L)VB, wat een belangrijke uitdaging vormt voor toekomstig onderzoek.
Meest voorkomende stressvolle levensgebeurtenissen
Een belangrijke bevinding uit het onderzoek was de diversiteit aan stressvolle levensgebeurtenissen die door mensen met (L)VB worden gerapporteerd. Kinderen met een verstandelijke beperking ervoeren bijvoorbeeld vaak de scheiding van hun ouders als een ingrijpende gebeurtenis. Dit soort gebeurtenissen bleek sterke associaties te hebben met emotionele en gedragsproblemen bij deze groep.
Voor volwassenen waren veranderingen in de woonomgeving of zorgcontext bijzonder ingrijpend. In het artikel dat zij publiceerden in het Journal of Intellecual Disabilties Research, stellen de onderzoekers dat veranderingen in personeel binnen zorginstellingen vaak werden genoemd als een belangrijke bron van stress. Deze veranderingen kunnen leiden tot gevoelens van onveiligheid en onvoorspelbaarheid, die op hun beurt angst en depressieve symptomen kunnen verergeren. Het feit dat deze relatief minder ernstige gebeurtenissen zulke sterke psychische reacties uitlokten, roept vragen op over de toepasbaarheid van het A-criterium bij deze populatie.
PTSS-symptomen en andere mentale gezondheidsproblemen
Het belangrijkste doel van de scoping review was om te onderzoeken of stressvolle levensgebeurtenissen bij mensen met (L)VB kunnen leiden tot PTSS-symptomen, zelfs wanneer deze gebeurtenissen niet voldoen aan het A-criterium van PTSS. Een van de belangrijkste bevindingen was dat er een sterke associatie werd gevonden tussen stressvolle levensgebeurtenissen en mentale gezondheidsproblemen, waaronder PTSS-symptomen, angststoornissen en depressie.
In een studie uit 2018 bleek bijvoorbeeld dat stressvolle gebeurtenissen, zoals veranderingen in het dagelijks leven of conflicten binnen relaties, significant verband hielden met verhoogde symptomen van hyperarousal, een van de belangrijkste kenmerken van PTSS. Dit suggereert dat de aard van de gebeurtenis – of deze nu als stressvol of traumatisch wordt geclassificeerd – minder belangrijk is voor de ontwikkeling van PTSS-symptomen dan de emotionele reactie van de persoon op het moment van de gebeurtenis.
Daarnaast werd in meerdere studies het concept van “diagnostische overschaduwing” besproken. Dit fenomeen verwijst naar de neiging van zorgverleners om PTSS-symptomen, zoals prikkelbaarheid of vermijdingsgedrag, toe te schrijven aan de verstandelijke beperking zelf, in plaats van aan een onderliggende psychische aandoening. Hierdoor kan PTSS bij mensen met een (L)VB vaak over het hoofd worden gezien, wat leidt tot inadequate of ontbrekende behandelingen.
Behandeling van PTSS bij stressvolle gebeurtenissen
Hoewel de meeste huidige behandelprotocollen voor PTSS zijn gericht op mensen die traumatische gebeurtenissen volgens het A-criterium hebben meegemaakt, zijn er aanwijzingen dat trauma-gerichte therapieën ook effectief kunnen zijn bij mensen die PTSS-symptomen ontwikkelen na minder ernstige stressvolle gebeurtenissen. Verschillende onderzoeken bij de algemene bevolking hebben aangetoond dat therapieën zoals cognitieve gedragstherapie (CGT) en Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) effectief kunnen zijn bij de behandeling van PTSS-symptomen, zelfs wanneer de onderliggende gebeurtenissen als “stressvol” in plaats van “traumatisch” worden geclassificeerd.
Een andere studie in het document verwijst naar klinische ervaringen die suggereren dat trauma-gerichte behandelingen, zoals EMDR, succesvol kunnen worden toegepast bij mensen met (L)VB die PTSS-symptomen vertonen na stressvolle gebeurtenissen. Dit biedt volgens de onderzoekers hoop voor een bredere toepassing van deze therapieën in de toekomst, maar meer onderzoek is nodig om de effectiviteit ervan in deze specifieke populatie te bevestigen.
Interessant artikel? Meld je dan aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Meediscussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.