Kees van Overveld
Maandag 22 september gaat in Nederland de “Week tegen pesten” van start. Vanaf 2014 zal dit initiatief jaarlijks in de vierde week van september plaatsvinden. Dit jaar is het thema “Horen, zien en Speak Up”. Met deze actie wil men pesten bespreekbaar maken. In plaats van te zwijgen over pesten en zich ervoor te schamen, moet er juist over gepraat worden, en voor anderen worden opgekomen.
Pesten op school vindt echter niet alleen onder de leerlingen, maar ook bij leraren onderling plaats. Dit klinkt misschien wat ongewoon, omdat leraren juist leerlingen moeten leren om respectvol met elkaar om te gaan, maar toch komt het regelmatig voor. Dit blijkt uit een onderzoek van Kees van Overveld, coördinator van het Expertisecentrum Gedrag.
Pesten op school
Volgens Kees van Overveld is pesten op school, maar ook daarbuiten altijd een vorm van agressief gedrag. “Pesten op school bestaat altijd uit drie elementen. Ten eerste is pesten intentioneel: iemand wil opzettelijk de ander schaden of kwetsen. Ten tweede komt pesten voor in een patroon: er vinden meerdere gebeurtenissen over een bepaalde tijdsperiode plaats, zonder dat dit waarschijnlijk zal ophouden. Tot slot gebeurt pesten vanuit een ongelijke machtsverhouding: degene die pest is fysiek of mentaal sterker, heeft een hogere positie en/of er spannen meerdere personen samen”.
Leraren blijken elkaar op verschillende manieren te pesten op school. Zo kan het gaan om iemand een bijnaam geven of buitensluiten van bijvoorbeeld een drankje na schooltijd, tot het ondermijnen van gezag en openlijk iemands competenties ter discussie stellen. Het pestgedrag kan ook een grote invloed op iemands carrière hebben, bijvoorbeeld als informatie onthouden wordt, zoals een plotseling ingelaste vergadering, of als iemands gezag ondermijnd wordt. Dit laatste kan bijvoorbeeld in de vorm van een straf die de leraar aan een kind in de klas geeft, ongedaan maken. Dit kan een negatieve werking op de orde in de klas hebben, omdat de leraar het gezag over zijn leerlingen verliest. Pesten tussen leerkrachten onderling komt vooral voor in schoolteams waar de sfeer slecht is. Hier grijpen collega’s niet in als zij zien dat er wordt gepest.
Leraren worden niet alleen door andere leraren gepest. Het komt ook voor dat leden van de directie zich aan dit gedrag schuldig maken. Zo kunnen zij hun macht misbruiken, bij een leraar taken wegnemen of vertrouwelijke informatie lekken.
Leerkrachten die anderen pesten op school blijken uiteenlopende motieven te hebben. Zo worden leraren die controversieel zijn of een afwijkende levensstijl hebben vaker gepest. Maar ook als men bijvoorbeeld kritisch is tijdens vergaderingen en ordeproblemen in de klas heeft. Daarnaast spelen ook machtsmisbruik en groepsdruk een rol bij pesten.
Gevolgen voor het slachtoffer
Van Overveld: “De dagelijkse confrontatie met pestgedrag van collega’s heeft veel negatieve gevolgen voor het slachtoffer. Zij kampen elke dag weer met gevoelens van frustratie, verwarring, twijfel, schaamte, pijn en boosheid. Hierdoor lopen zij een psychische deuk op: zij gaan daadwerkelijk geloven dat ze een waardeloos persoon zijn, en ongeschikt voor het vak. Hier gaan zij zich op een gegeven moment ook naar gedragen, waardoor het beeld alleen maar versterkt wordt: de zogenaamde ‘selffulfilling prophecy’. Men komt dan in een negatieve, neerwaartse spiraal, waar het heel moeilijk is om weer uit te komen.
Tips tegen pesten op school
In zijn artikel geeft Kees van Overveld ook enkele tips om pesten op school tegen te gaan. Zo roept hij leraren op om signalen van een verziekte schoolcultuur, zoals onprettige gevoelens, niet te negeren. Daarnaast moeten leraren die gepest worden op tijd hun grenzen aangeven, en niet het pestgedrag gaan accepteren. “Het zoeken van medestanders tegen het pestgedrag kan hierbij helpen. Ook het documenteren van voorvallen en het zoeken van advies of hulp bij een persoon die te vertrouwen is, geeft hij als tip om een einde te maken aan het pestgedrag. Wanneer er sprake is van collega’s die elkaar pesten op school, dan valt dat volgens de Arbowet onder “psychosociale arbeidsbelasting”, en werkgevers zijn dan verplicht daar beleid tegen te voeren. Mocht dit allemaal niet baten, dan zou de leraar in het uiterste geval een overplaatsing aan kunnen vragen, of een school kunnen zoeken buiten de eigen stichting of samenwerkingsverband.
