Prof. Dr. Frans Schalkwijk, psychotherapeut en bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, deelt zijn inzichten over narcisme en de rol van het geweten daarbij. Vooruitlopend op het jaarlijks congres over narcisme, spraken we met hem over zijn expertise op dit gebied.
De Complexiteit van Narcisme
Volgens Frans Schalkwijk kan narcisme gedefinieerd worden als een ernstige belemmering van het psychisch functioneren, veroorzaakt door drie kernproblemen: “Tekortschietende regulatie van het zelfgevoel, tekortschietende emotieregulatie en forse interpersoonlijke problemen.” Dit uit zich in extreme schommelingen in zelfwaardering en problemen in de omgang met emoties en relaties. “De persoon zelf is zich meestal niet bewust van deze problemen, maar kan er wel echt onder lijden,” benadrukt Schalkwijk.
Het geweten en narcisme
Het geweten, een psychische functie die het evenwicht van de zelfwaardering bewaakt, is van cruciaal belang bij het begrijpen van narcisme. Schalkwijk legt uit: “Het geweten is een psychische functie die in de gaten houdt of het zelfgevoel nog wel in de gebruikelijke stand staat.”
Bij narcisme is er een constante strijd om het zelfgevoel in evenwicht te houden. Het geweten is hyperactief omdat de geïdealiseerde toestand voortdurend in gevaar is en dreigt om te kiepen naar zelfminachting. Mensen met narcisme hebben moeite met emotieregulatie en vertonen vaak weinig empathie, wat bijdraagt aan problemen in het functioneren van hun geweten.
Signaleren en bespreken
Een van de grootste uitdagingen bij het omgaan met narcisme is dat de betrokken individuen zich vaak niet bewust zijn van hun problemen. Schalkwijk benadrukt: “Een belangrijke eigenschap van narcisme is dat deze dynamiek voor degene zelf vrijwel altijd onbewust is.” Dit maakt vroegtijdige signalering en bespreking van deze problemen moeilijk.
Hij onderstreept het belang van onderwijs en ervaring bij het omgaan met narcistische problematiek: “In mijn opleiding tot psychoanalyticus is veel aandacht besteed aan narcisme, met name aan het waakzame narcisme.”
Ondersteuning van partners, ouders en familie
De ondersteuning van naasten kan complex zijn bij narcisme. Schalkwijk waarschuwt: “Niet alleen is de problematiek vaak onbewust voor degene zelf, maar aangesproken worden op hoe ze overkomen, kan al snel als krenkend worden ervaren, en dus woede en contactbreuken oproepen.”
Schalkwijk raadt professionals aan zich in te stellen op een langdurige behandeling en eerst de tijd te nemen om een werkrelatie op te bouwen: “Vrij snel veranderingen willen bereiken, leidt waarschijnlijk tot afbreken van de therapie door de cliënt.”
Verandering
Op de korte termijn is het cruciaal dat patiënten inzicht krijgen in hun lijden onder narcisme. Op de lange termijn kunnen zij mogelijk weer geïnteresseerd raken in anderen en ervaren dat anderen niet per definitie teleurstellend zijn. Dit vereist geduld, empathie en een grondig begrip van de aard van narcisme.
Prof. Dr. Frans Schalkwijk is keynote spreker op het landelijk congres Narcisme dat plaatsvindt op 29 februari 2024 te Eindhoven.
Frans Schalkwijk is opgeleid als psychotherapeut. Hij volgde de opleiding tot psycho-analyticus en promoveerde op muziektherapie. Tot voor kort was Frans Schalkwijk circa 20 jaar werkzaam als rapporteur pro Justitia. Zijn aandachtsgebieden zijn schuld & schaamte en narcisme. Momenteel doet hij aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar de beschrijvende diagnostiek van het geweten.
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.
