Blik op hulp

Dr. Jill Lobbestael: “Soorten agressie verschillen tussen BPS en ASP”.

Er zijn verschillende soorten agressie te onderscheiden bij aan de ene kant mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) en aan de andere kant de mensen die lijden aan een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASP). Dat is voor onder meer hulpverleners belangrijk om te weten omdat deze twee verschillende soorten agressie elk op een andere manier getriggerd worden. Dr. Jill Lobbestael van de Universiteit Maastricht kwam tot deze conclusies op basis van een onderzoek waarin zij, samen met haar mede-onderzoekers, mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis en mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis boos maakte om daarna hun reacties in kaart te brengen.

Fases van agressief gedrag

Om de verschillende soorten agressie beter te kunnen begrijpen, is het volgens Lobbestael van belang om te begrijpen welke fases iemand doorloopt die agressief gedrag laat zien. Concreet gaat het om 6 fases:

1. Alles begint met het opvangen van signalen. Want wat mensen niet waarnemen, daar reageren ze tenslotte ook niet op.
2. Vervolgens worden signalen geïnterpreteerd. Wat bedoelde degene wiens gedrag opgevangen werd? Was het naar mij gericht of niet? Was het goed bedoeld, per ongeluk of kwade opzet? De antwoorden op dit soort vragen bepalen mede hoe mensen op het gedrag van anderen reageren.
3. Vervolgens formuleren mensen doelen ten aanzien van het opgevangen en geïnterpreteerde signaal en bepaalt hij of zij wat met de uitzender van het signaal bereikt dient te worden. Als een signaal bijvoorbeeld als bedreigend werd geïnterpreteerd, dan kan het doel bijvoorbeeld zijn om veilig te blijven.
4. Daarna wordt er een oplossing bedacht. Veilig blijven kan bijvoorbeeld bereikt worden door te vechten, te vluchten of aardig te doen.
5. Aansluitend overwegen mensen de effectiviteit van de gekozen oplossingsstrategie en
6. Voeren zij hun respons uit.

Denkfouten in verschillende fasen van dit proces leiden volgens Lobbestael tot verschillende soorten agressie.

Verschillende soorten agressie

Zoals gezegd zijn er verschillende soorten agressie bij mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis enerzijds en mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis anderzijds. Lobbestael: “Fysiologische woedereacties bij Borderline patiënten nemen sneller toe dan bij mensen met andere stoornissen en gezonde mensen. Antisociale patiënten blijven er redelijk koel onder. Fysiologisch in ieder geval. Dat suggereert dat agressie bij mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis kouder is: meer gecontroleerd”.

Verklaringen

Deze verschillende soorten agressie kunnen volgens de onderzoekster verklaard worden op basis van waar het fout gaat in de 6 fases van het ontstaan van agressie. “Mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis hebben de neiging om te bedoelingen van andere mensen te misinterpreteren. “Het gaat bij hen dus om een fout in stap 2. Wanneer we mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis op basis van een verhaaltje iemands bedoelingen laten interpreteren, dan gaan zij er relatief vaak van uit dat de ander kwade bedoelingen had, terwijl dat helemaal niet zo hoefde te zijn. Deze interpretatiefout vormt dan de basis voor hun verdere, soms agressieve, gedrag”.

Dat is volgens haar één van de twee soorten agressie, die ook wel reactieve agressie wordt genoemd. “Het gaat om impulsieve agressie, die als doel heeft om een vermeende dreiging weg te nemen”.

Agressie bij antisociale persoonlijkheidsstoornis

De tweede van deze uiteenlopende soorten agressie is wat zij proactieve agressie noemt. Het gaat dan om gecontroleerde agressie, die met name bij mensen met een antisociale persoonlijkheidsstoornis voorkomt. De vorm van agressie wordt gekenmerkt doordat deze meer gecontroleerd is dan reactieve agressie en bovendien niet tot doel heeft om een bedreiging te neutraliseren. Lobbestael: “Het gaat bij deze vorm van agressie veelal om het bereiken van instrumentele doelen, zoals het verwerven van macht of geld. Deze mensen misinterpreteren dus niet het gedrag van anderen, maar hebben doelen met mensen die zij koste wat het kost willen bereiken. En wanneer dat betekent dat ze daar agressief gedrag voor moeten laten zien, dan zullen zij dat doen om hun doelen te bereiken”.

Omgaan met verschillende soorten agressie

Volgens Lobbestael hebben de opgedane inzichten in hoe verschillende soorten agressie een rol spelen bij mensen met een borderline- of antisociale persoonlijkheidsstoornis ook klinische implicaties. “Zo kan het voor de diagnostiek en de behandeling van deze mensen belangrijk zijn om soms moties op te roepen om te zien hoe ze daarop reageren. Ook het gebruik van agressie gedragstaken in de behandeling kan helpend zijn in het therapeutisch proces”. De behandeling dient volgens haar dan ook (mede) gericht te zijn op het normaliseren van de denkfouten die deze patiënten maken in het doorlopen van de zes fases van agressieontwikkeling.

De belangrijkste tip van Lobbestael: ” Wees als begeleider of behandelaar heel duidelijk, want als je niet duidelijk genoeg bent, geef je mensen de kans om je bedoelingen te misinterpreteren”.

Interessant artikel? Blijf op de hoogte van toekomstige artikelen via onze gratis nieuwsbrief!

Dit artikel over diverse soorten agressie bij mensen met een borderline- of antisociale persoonlijkheidsstoornis is het vierde en laatste in een reeks van vier artikelen over het werken met mensen met borderline of antisociale persoonlijkheidsstoornis. Eerder verschenen in deze reeks artikelen over de prognose van mensen met borderline, het effect van psychotherapie en diagnostiek en behandeling van persoonlijkheidsstoornissen bij adolescenten.