“Het verminderen van externaliserend probleemgedrag is echt effectiever als je ook opvoeders, docenten en andere belangrijke personen betrekt bij de interventies die je inzet. Gedragsproblemen ontstaan immers onder andere door de opgedane ervaringen en de interactie met de omgeving waarin de jongere opgroeit”, stelt hoogleraar Larissa Hoogsteder. In een interview met Blik op Hulp, blikte zij vooruit op haar bijdrage aan het jaarlijks congres over externaliserend gedrag.
Hoogsteder benadrukt dat opvoeders voldoende betrokken moeten worden bij de behandeling, niet alleen bij de intake en evaluatiegesprekken. Ze legt uit dat het belangrijk is om opvoeders te motiveren om te kijken hoe het gedrag van hun kind veranderd kan worden. Daarnaast is het belangrijk dat opvoeders in staat zijn om te doen wat hun kind nodig heeft. Als dit niet mogelijk is vanwege de eigen psychische problematiek, is het nodig om naar andere mogelijkheden te kijken.
Het belang van gehoord, gezien en begrepen voelen
“Jongeren met externaliserende gedragsproblemen hebben vaak een laag zelfbeeld en kunnen te maken hebben met problematische gehechtheid en veel ruzie”, legt Larissa Hoogsteder uit. “Jongeren zijn gemakkelijker bereid om te werken aan gedragsverandering als ze zich meer gehoord, gezien en begrepen voelen, samen met het opdoen van succeservaringen.” Ze adviseert daarom om vooral met de jongere te praten en niet alleen over de jongere.
Het verbeteren van de relatie met opvoeders en het bespreken van pijn uit het verleden
Hoogsteder benadrukt dat het ook belangrijk is om te zoeken naar mogelijkheden om de relatie met opvoeders te verbeteren. “Ze moedigt aan om opvoeders aan te sporen “Spoor opvoeders aan om vaker aandacht te geven aan hun kind, te benoemen wat goed gaat en meer samen dingen te doen. Daarnaast is het van belang om pijn uit het verleden te bespreken en een plek te geven, zodat het er mag zijn en er woorden aan gegeven kunnen worden.”
De rol van docenten op school
Als een kind op school zit, kan een docent het verschil maken. Hoogsteder adviseert docenten daarom om de jongere echt te zien, een luisterend oor te bieden en samen te kijken wat de jongere nodig heeft om zich aan de afspraken en regels van school te houden. “Het gaat om het geven van aandacht in combinatie met het begrenzen.”
Het tijdig signaleren en bespreken van problemen op het gebied van externaliserend gedrag kan echter moeilijk zijn voor hulpverleners en leerkrachten. “Het is lastig om te bepalen wanneer het gedrag van een kind zorgelijk wordt. Opstandigheid en ongehoorzaamheid kunnen normaal zijn bij kinderen en jongeren. Het is daarom begrijpelijk dat docenten soms twijfelen wanneer ze moeten ingrijpen.”
Het belang van ervaring en ondersteuning
Hoewel een goede opleiding een basis biedt, benadrukt Larissa Hoogsteder het belang van ervaring in de praktijk. Ze legt uit dat ze in haar werk veel ervaring heeft opgedaan met jongeren met externaliserende gedragsproblemen. Ze focuste op het motiveren van jongeren en opvoeders om de onderliggende problematiek aan te pakken en het gedrag te veranderen.
Larissa Hoogsteder benadrukt dat ook opvoeders en grootouders vaak gemotiveerd moeten worden om aan de slag te gaan. “Veroordeel hen niet als ze het gedrag van hun kind bagatelliseren. Dat kan tenslotte gevoelens van schaamte en falen oproepen. Het is belangrijk om opvoeders te empoweren en hen te laten zien wat ze wel goed doen. Het helpt echt als opvoeders voldoende steun en aanmoediging krijgen van mensen in hun omgeving.”
Niet alleen begrenzing en straf
Hoogsteder benoemt enkele do’s en dont’s voor professionals in de behandeling van jongeren met externaliserende gedragsproblemen. “Jongeren komen sneller in beweging komen als ze zich gehoord, gezien en begrepen voelen, en als ze succeservaringen kunnen opdoen. Vraag als docent ook om uitleg van hulpverleners over de achterliggende problematiek van een jongere en hoe je daar het beste mee kunt omgaan. Waak er verder voor dat je je alleen richt op begrenzing en straf. Geef juist ook erkenning aan de jongere en aan de betrokkenheid van opvoeders en andere systeemleden. Het vermijden van veroordeling en het bieden van aandacht voor gevoelens en verhalen van zowel jongeren als opvoeders maakt de weg vrij voor gedragsverandering.”
Veranderingen
Larissa Hoogsteder pleit voor passende hulpverlening, óók aan jongeren met ernstig externaliserend probleemgedrag. “Het komt nog te vaak voor dat in eerste instantie te lichte vormen van hulp worden aangeboden, wat niet aansluit bij de ernst van de problematiek. Dat geldt vooral als het gaat om forensische problematiek”. Ze hoopt dat er een landelijk aanbod van hoog-specialistische jeugdzorg zal ontstaan, zodat de beschikbare hulp niet afhankelijk is van de regio waarin een jongere woont. Bovendien pleit ze voor het daadwerkelijk inzetten van verschillende interventies die zorgen voor het verminderen van armoede, huiselijk geweld, discriminatie en uitsluiting: “Dat zijn hele belangrijke risicofactoren voor het ontwikkelen van externaliserende gedragsproblemen.”
Zij zal uitvoerig stilstaan bij dit onderwerp tijdens het congres over externaliserend gedrag op 5 oktober 2023 in Jaarbeurs Utrecht.
Prof. Dr. Larissa Hoogsteder is werkzaam bij de Waag en bijzonder hoogleraar Forensische Orthopedagogische Diagnostiek en Behandeling aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam (UvA).
Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!
Mee discussiëren over dit en andere artikelen kan in onze LinkedIn-groep.
