Blik op hulp

Kenmerken van autisme manifesteren zich bij iedere persoon anders. Daarom kun je niet alle mensen met autisme over één kam scheren. De ene persoon met autisme is immers de andere niet. De belangrijkste kenmerken van autisme zijn problemen in de sociale interactie en afwijkende communicatie. Tussen de 1 en 1,5% van de bevolking heeft zoveel kenmerken van autisme dat de diagnose autismespectrumstoornis gesteld kan worden. In dit overzichtsartikel zijn de criteria voor een diagnose beschreven en de manier van informatieverwerking door mensen met autisme op een rijtje gezet. Ook wordt er ingegaan op taalontwikkeling, overprikkeling, routines en gewoontes en bijkomende problemen. We verwijzen daarbij naar alle andere artikelen op deze site die gaan over autisme.

Kenmerken van autisme in de diagnostiek

In het diagnostisch handboek voor de psychiatrie, de DSM-5, worden de kenmerken van autisme als volgt omschreven:

A. Blijvende tekorten in de sociale communicatie en interactie

Dit kan blijken uit tekorten in de sociaal-emotionele wederkerigheid, het voor sociale omgang gebruikelijke non-verbale communicatieve gedrag en / of het aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties.

B. Beperkte zich herhalende gedragspatronen, beperkte interesses en activiteiten

Dit kan blijken uit stereotype of repetitieve motorische bewegingen, gebruik van voorwerpen of spraak, maar ook uit hardnekkig vasthouden aan hetzelfde, starre hechting aan routines of gedragspatronen die geritualiseerd zijn. Andere kenmerken van autisme die binnen dit criterium vallen, zijn zeer beperkte, gefixeerde interesses die abnormaal intens of gefocust zijn. Ook is er vaak sprake van over- of onderreageren op zintuiglijke prikkels of ongewone belangstelling voor zintuiglijke aspecten van de omgeving.

C. De genoemde verschijnselen moeten aanwezig zijn vanaf de vroegste kindertijd. Vaak is het echter zo dat deze kenmerken van autisme pas later worden onderkend.

D. De genoemde verschijnselen veroorzaken een klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke levensgebieden.

E. De stoornissen kunnen niet beter verklaard worden door een verstandelijke beperking of globale ontwikkelingsachterstand en de sociale communicatie moet minder zijn dan past bij het cognitieve niveau.

De diagnose autismespectrumstoornis is vaak moeilijker te stellen bij hoogbegaafde mensen. De kenmerken van hoogbegaafdheid overlappen immers voor een deel met de kenmerken van autisme.

Kenmerken van autisme en informatieverwerking

De kenmerken van autisme zoals die in de DSM-5 beschreven staan, worden veroorzaakt doordat mensen met een autismespectrum stoornis informatie anders verwerken dan mensen zonder autisme.

Mensen met autisme hebben problemen met de prikkelverwerking en het verwerken van zintuiglijke informatie. Ze verwerken prikkels en informatie anders dan mensen zonder autisme. Ze hebben veelal moeite om het grotere geheel van een situatie te zien en raken vaak verloren in de details die ze waarnemen. Deze kenmerken van autisme vallen onder de noemer “centrale coherentie problemen”. Doordat ze het grotere geheel niet kunnen overzien en zaken moeilijk binnen een context kunnen plaatsen, ontstaan problemen op het gebied van communicatie, sociale interactie en verbeelding. Meisjes met autisme worden vaak niet herkend omdat zij in de regel over betrekkelijk goede sociale vaardigheden beschikken.

Autisme, onderwijs en taal

Zo nemen mensen waarbij deze kenmerken van autisme op de voorgrond staan, uitspraken vaak (te) letterlijk. Problemen met taalbegrip komen dan ook veel voor bij mensen met autisme. Problemen met het taalbegrip bij mensen met autisme dienen dan ook niet benaderd te worden als een taalprobleem maar als een probleem dat voortkomt uit autisme. Kinderen met autisme komen vaak terecht in het speciaal onderwijs, maar zijn daar niet altijd beter af dan in het regulier onderwijs.

Overprikkeling

Over- of onderprikkeling zijn kenmerken van autisme die bij vrijwel alle mensen met deze stoornis voorkomen. Zien, horen, ruiken, proeven en voelen komen op een andere of verkeerde manier binnen in het brein en zorgen voor een soort gevoel van kortsluiting. Situaties waarin veel prikkels op mensen afkomen, worden dan lastig. Denk bijvoorbeeld aan de kermis en oudjaarsnacht, maar ook een klaslokaal waarin leerlingen door elkaar aan het praten zijn of een speelpartijtje kunnen leiden tot zulke kortsluiting. Bij overprikkeling kunnen gevolgen gezien worden zoals repetitieve bewegingen maken, hoofdpijn, driftbuien of oververmoeidheid.

Routines en gewoontes

Mensen met autisme blijven door de beperkte gedragspatronen waarin zij vastzitten, vaak vasthouden aan routines en gewoontes. Daarnaast kan het zo zijn dat ze beperkte interesses hebben of gepreoccupeerd zijn. Een preoccupatie is een buitengewone gerichtheid op een bepaald onderwerp of voorwerp. Gedacht kan worden aan het steeds willen aanraken van haren, het draaien aan de propellor van een vliegtuigje of het langdurig praten over bijvoorbeeld dinosauriërs. Als zulke rituelen verstoord raken, kan dat driftbuien, paniekaanvallen of ander gedrag dat mensen in de omgeving vaak als moeilijk ervaren. Het aanpassingsvermogen van mensen met autisme is dan ook vaak minder goed ontwikkeld dan dat van andere mensen. Zo betalen mensen met autisme de prijs voor het menselijk aanpassingsvermogen.

Comorbiditeit

Door de kenmerken van autisme en de wisselwerking die dat oplevert met de sociale omgeving, kunnen er bijkomende psychiatrische problemen ontstaan. Mensen met autisme ervaren vaak veel stress. Daarnaast hebben ze ook de neiging meer te piekeren, worden ze vaker slachtoffer van pestgedrag en worden ze vaker depressief. Ook zelfdoding komt bij mensen met autisme vaker voor dan bij mensen zonder kenmerken van autisme.

Behalve stemmingsproblemen zoals depressie, komen bij mensen met autisme ook vaak angstproblemen voor. Mede door hun neiging to preoccupatie en hun behoefte aan voorspelbaarheid van prikkels, komt bij mensen met kenmerken van autisme ook problematisch gamen vaker voor.

De combinatie van ADHD en autisme wordt ook veel gezien en de kenmerken van autisme en ADHD overlappen dan ook voor een deel. Zo is er bij beide beelden sprake van  problemen in het executief functioneren. Inmiddels zijn er medicijnen ontwikkeld voor mensen met zowel ADHD als autisme.

Interessant artikel? Meld je aan voor onze gratis nieuwsbrief en mis nooit meer iets!